32
ko’chishi toki zaryadlar taqsimotida muvozonat yuzaga kelguncha davom etadi.
Bu holda o’tkazgich ichidagi eletrostatik maydon nolga teng bo’ladi. Agar
shunday
bo’lmaganda edi, tashqi maydon ta’sir qilmasa ham zaryadlar ko’chishi va tok
oqishi mumkin bo’lar edi. Demak kuchlanganlik o’tkazgich ichidagi hamma
nuqtalarda E = 0 (3.10). O’tkazgich ichida maydonning nolligi uning hamma
nuqtalarida potensial bir xil bo’lishini ko’rsatadi (
= const), ya’ni elektrostatik
maydonda o’tkazgich sirti ekvipotensial hisoblanadi. Bu esa maydon
kuchlanganligi vektorning o’tkazgich sirtiga normal bo’lishini ko’rsatadi. Agar
shunday bo’lmasa zaryadlar maydon ta’sirida harakatga kelar edi.
Elektrostatik maydonda o’tkazgich.
a-induksiyalangan zaryadlar hosil
bo`lishi, b-kuchlanganlik chiziqlarning uzulishi
O’tkazgich ikki qismi ikki ishorali, zaryadlanib qoladi, demak neytral
o’tkazgich elektrostatik maydonga kiritilsa, kuchlanganlik chiziqlari uziladi. Ular
musbatda boshlanib manfiy zaryadda tugaydi. Indusirlangan zaryadlar tashqi
sirtda taqsimlanadi. T.Sirt zaryadlarining tashqi elektrostatik maydonda qayta
taqsimlanish hodisasi
elektrostatik induksiya hodisasi deyiladi.
zaryadlar sirt
zichligi desak, u holda o’tkazgich sirt yaqinda
maydon kuchlanganligi
0
E
(3.11)
- o’tkazgichni o’rab turuvchi muhit dielektrik kirituvchanligi. O’tkazgich ichida
maydon nol bo’lishiga asoslangan elektrostatik himoya mavjud. Yakkalangan
o’tkazgichga berilgan zaryad potensialga to’g’ri proporsionaldir, ya’ni q –
Agar proporsionallik tenglikka o’tsak, u holda q = C
Bunda C- yakkalangan
o’tkazgich elektr sig’imi deyiladi.
q
C
(3.12) (1Kl/1V) = farada (f)
T.1. f – deb unga 1 Kl zaryad berilganda potensial 1 V ga o`zgaradigan
o’tkazgich sig’imiga aytiladi. Yer shari sig’imi C = 4
0
R =700 mkf
Sig’imni oshirish uchun kondensatorlar ishlatiladi.
d
S
С
0
(3.13)
b)
a)
33
Endi izolyatorlar (dielektriklar)ni ko’rib chiqamiz. Dielektrik ham boshqa
moddalar kabi atom va malekulalardan tashkil topgan. Musbat va manfiy
zaryadlar teng bo’lgani uchun malekula neytraldir.
T.Agar musbat va manfiy zaryadlar og’irlik markazlari tashqi maydon
bo’lmaganda ustma-ust tushsa bunday malekulalardan tashkil topgan dielektrikka
qutbsiz dielektriklar deyiladi. Masalan: N
2
, H
2,
O
2
, CO
2
, CH
4
. Tashqi maydon
ta’sirida manfiy va musbat zaryadlar turli tomonlarga siljishi natijasida dielektrik
dipol momentiga ega bo’ladi va qutblanadi. T.Agar tashqi maydon bo’lmagan
holda ham dipol momentiga ega bo’lsa, bunday dielektrikka
qutbli dielektriklar
deyiladi. Masalan: H
2
O, NH
3
, CO
2
, CO
3.
Tashqi maydon ta’sirida
dipol momentlari
bir yo’nalishda joylashishga harakat qiladi.
T.Tashqi maydon ta’sirida dipollarning maydon yo’nalishi bo’yicha
joylashuvi yoki yo’nalgan dipol momentlarining hosil bo’lish hodisasiga
dielektrikning
qutblanishi deyiladi.
Qutblanuvchanlik
P =
0
E (3.14)
kabi aniqlanadi.
- dielektrik qabul kiluvchanlik deyiladi va har doim musbat
> 0
masalan: spirt uchun 25, suv uchun 80.
Tashqi maydon ta’sirida dielektrik qutblanadi va bog’langan zaryadlar sirt
zichligi paydo bo’ladi.
= 1+
- o’lchamsiz kattalik bo’lib tashqi
maydonning moddada qanchagacha kamayishini ko’rsatadi.
O’tkazgichlar solishtirma qarshiligi 10
-7
om.m, dielektriklarda 10
8
om.m va
undan ortiq. Ana shu ikki oraliqda mavjud bo’lgan moddalarga yarim o’tkazgichlar
deyiladi. Hozirgi vaqtda yarim o’tkazgichlar juda ko’p sohalarda ishlatiladi.
Ularning juda ko’p afzalliklari mavjud. Jumladan, harorat oshsa qarshiligi
kamayadi, ularda elektr tokini elektronlardan tashqari tirqishlar ham tashiydi,
ozgina aralashma uning o’tkazuvchanlagini juda oshirib yuboradi.
T.Erkin elektronlar harakati tufayli yuzaga keladigan o’tkazuvchanlikka
Do'stlaringiz bilan baham: