|
Birja tarkibi:
tovar-xomashyo birjasi,uning filiallari va dallollik idoralari - xomashyo resurslari va qayta ishlangan maxsulotni g‘oyat qisqa muddatda ildam sotishni tahminlaydi;
fond birjasi,uning filiallari va dallollik idoralari kimmatbaxo qog‘ozlar bozorining faoliyatiga kumaklashadi;
doimiy yarmarkalar - talab va taklifni nazorat qilib, ishlab chiqa- ruvchilarni ragbatlantiruvchilar xisoblanadi.
agroxizmatlar bozori - dehkon (fermer) ho‘jaliklarini yuqori navli qishloq ho‘jalik ekinlari urug‘liklari va ekish materiallari bilan - o‘z vaqtida tahminlanishiga ko‘maklashadi, ho‘jaliklarning ilmiy-tadqiqot institutlari, bilan ishlab chikarish iqtisodiy aloqalarini qo‘llabquvvat- laydi; sozlash-tiklash, agrokimyo, zooveterinariya xizmatlari qabilarni o‘z ichiga oladi.
xizmatlar bozori - umumiy yo‘nalishdagi xizmatlar bozorini tahminlaydi. O‘z ichiga uy-joylarini remonti, qurilish va remont matereallarini ishlab chiqarish korxonalarini, madaniy-soglomlashtirish va turistik xizmatlarni, kliring idoralarini, konsaltiig, injiring, xukukiy, axborot-reklama xizmatlari, loyixasmeta, ilmiy-tadkikot ishlari va boshqalarni oladi.
Transport xizmati - transport xizmati, tashilayotgan yuklarning extiyotlab sakdanishituzishida, shuningdek xalkaro ko‘rgazmalar va yarmarkalarga ko‘maklashish va ularda ishtirok etishida yordam ko‘rsatadi.
Tashqi iqtisodiy aloqalyarni tahminlash tizimi - kichik va xususiy tadbirkorlik subhektlarining eksport - import operatsiyalarida, tashqi bozorda raqobatchil maxsulot ishlab chiqarish uchun uskunalar va texnologikliniyalar harid qilishida, xom-ashyo, materiallar, jamlovchi extiyot qismlar yetkazib berish uchun shartnomalar tuzishda yordam ko‘rsatadi.
Dastavval mavjud tovar birjasi paydo bo‘ldi. U manufaktura ishlab chikarishgacha va shu ishlab chiqarish davriga mos edi. Uning hozirgi birjalarga xam xos bo‘lgan aloxida xususiyatlari shunda ediki, savdo-sotik, muntazam yantilab borilar, savdo muayyan joyda o‘tkazilar va oldindan belgalangan qoidalarga bo‘ysunardi.
Birja operatsiyalarining eng xarakterli turi nakd tovar bilan savdo qilish edi. Bu bosqichda birja savdosi faqat eksportchi bilan importchi, savdogar bilan ishlab chiqaruvchi yoki istehmolchi o‘rtalaridagi aloqalarni belgilardi. Birjalarni tahsis etish nixoyatdasekii bordi va, asosan, xalkaro savdo bilan band bo‘lgan yetakchi portlar bilan cheklanardi.
Sanoat inqilobi xom ashyo va oziq-ovqatga bo‘lgan talabni ulkan darajada kengaytirib yubordi, savdo xajmi va xilining ko‘payishiga olib keldi, tovarlar sifatining o‘xshashligiga va yetkazib berishning muntazamliligiga talabni kuchaytirdi. Mashina ishlab chiqarishining mana shu talablarini qondirish zaruriyati dastlabki turdagi birjalarning o‘zgarinshga, uning yangi sharoitlarga moslanguviga olib keldi, Xususan, bozor joyini berish, birja oldi-sotdisini tashkil etish va savdo odatlarini qayd qilish bilan birga tovarga nisbatan standartlarni belgilash, namunaviy kontraktlarni ishlab chiqish, narxlarni kotirovka qilish, baxslarni bartaraf etish (arbitraj) va axborot faoliyati xam tovar birjasining asosiy vazifalariga aylanib bordi. Birjalar astasekin xalkaro savdo markazlariga aylandi.
Bozor iqtisodiyotini yuzaga keltirishda moliyaviy bozor birinchi darajali axamiyat kasb etadi. Iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish, fuqarolar bu jarayonda shaxsan ishtirok etishini tahminlash uchun aholining va korxonalarning erkin mablag‘larini safarbar etishning yangi mexanizmi zarur.
Qimmatbaho qog‘ozlarning maxalliy va mintaqaviy bozorlarini yagona tizimga uyushtirish, ularning tuzilmalarini mana shu tizimlar doirasida muvofiklashtirish, qimmatbaxo qogozlarni ruyxatga olish, savdosini tashkil etish, xisob-kitob va xisobotning yagona qoidalarini belgilash xar bir investor " o‘zbekistonda xar qanday emitentdagi o‘ziga kerakli qimmatbaxo qogozlarni sotib olishini tahminlovchi yagona axborot makonini vujudga keltirishni talab qiladi.
Bularning xammasi, pirovardida, qimmatbaxo qog‘ozlar bozorida narxlarni barkarorlashtirishni, talab va taklifning muvozanatini ko‘zda tutadi.
Qudratli mablag‘ yetkazib beruvchilarning erkin muomaladagi pul vositalarini safarbar etish va uni qimmatbaxo qog‘ozlar oldi-sotdisi orqali investorlashning eng muxdm iqtisodiy omillaridan biri fond birjasi xisoblanadi. Har qanday madaniylashgan mamlakatda fond birjasi qimmatbaxo qog‘ozlar bozorida amalga oshirilgan bitishuvlarni qayd qilish, narx belgilash, mablag‘ning bir tarmoqdan boshqasiga qo‘yilishi va shu sin-gari jarayonlarning vositasigina emas, balki butun iqtisodiyotning mezoni bo‘lib xizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
