O‘zbekiston respublikasi oli

Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiyani hisoblash. Kamayib boruvchi qoldiq usuli aktivdan foydalanish muddatida amortizatsiya summasining doimo kamayib borishini ifodalaydi. Ushbu usulda eskirish me’yori asosiy vositalarning qoldiq qiymatiga ko‘paytiriladi. Odatda, bu usulda amortizatsiya me’yori ikki hissa qilib olinadi.
_{Qoldiqli kamayish usulida amortizatsiyani hisoblash jadvali}

Yillar	Balans qiymati	Yillik amortizatsiya summasi	Jamg‘arilgan amortizatsiya	Qoldiq qiymati
1-yil	50000	(40%%*50000)=20000	20000	30000
2-yil	50000	(40%%*30000)=12000	32000	18000
3-yil	50000	(40%%*18000)=7200	39200	10800
4-yil	50000	(40%%*10800)=4320	43520	6480
5-yil	50000	4480	48000	2000

Kumulyativ usulda amortizatsiyani hisoblash. Kumulyativ usul (yillar yig‘indisi usuli)da har yilgi amortizatsiya me’yori amortizatsiya muddati yakuniga qadar qolgan amortizatsiyalanayotgan qiymatning bo‘lagi sifatida belgilanadi. Bo‘lak amortizatsiya hisobining tugagunicha qolgan to‘liq yillar yig‘indisini amortizatsiya muddatini belgilaydigan yillarning tartib soniga bo‘lib aniqlanadi. 5 yil foydalanish muddatiga mo‘ljallangan asosiy vositalar uchun yillik raqamlar yig‘indisi quyi- dagicha bo‘ladi:
5+4+3+2+1=15 yil.
_{Kumulyativ usulda amortizatsiyani hisoblash jadvali}

Yillar	Balans qiymati	Yillik amortizatsiya summasi	Jamg‘arilgan amortizatsiya	Qoldiq qiymati
1-yil	50000	(5/15*48000)=16000	16000	34000
2-yil	50000	(4/15*48000)=12800	28800	21200
3-yil	50000	(3/15*48000)=9600	38400	11600
4-yil	50000	(2/15*48000)=6400	44800	5200
5-yil	50000	(1/15*48000)=3200	48000	2000

Jadvallardan ko‘rinib turibdiki, amortizatsiya hisoblashning oxirgi ikki usulida asosiy vositalardan foydalanish muddatining boshida hisoblangan amortizatsiya ajratmalari obyekt xizmat muddatining oxirida hisoblangan amortizatsiya qiymatidan ortiq bo‘ladi. Ushbu usullar ishlab chiqarishga taalluqli asosiy vositalarni hisoblash uchun qo‘llaniladi. Chunki mazkur vositalardan foydalanishning birinchi yillarida samara- liroq foydalaniladi va ta’mirlashga xarajatlar unchalik ko‘p bo‘lmaydi. Keyingi yillarda amortizatsiya xarajatlari kamayadi, ta’mirlash xarajatlari esa odatda oshib boradi.
0200-«Asosiy vositalarning eskirishi» schyotining kreditida obyektlarga hisoblangan eskirish summasi, debetida hisobdan chi- qarilayotgan asosiy vositaga hisoblangan eskirish summasi, debetida hisobdan chiqarilayotgan asosiy vositaga hisoblangan eskirish sum- masining hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi
Asosiy vositalarning eskirishini hisobga olish uchun schyotlar rejasida quyidagi schyotlar ochilgan:
0211-«Yerni obodonlashtirishning eskirishi».
0212-«Moliyaviy lizing shartnomasi bo‘yicha olinib o‘zlashtirilgan asosiy vositalarning eskirishi».
0220-«Binolar, inshootlar va uzatuvchi moslamalarning eskirishi».
0230-«Mashina va jihozlarning eskirishi».
0240-«Mebel va ofis jihozlarining eskirishi».
0250-«Kompyuter jihozlari va hisoblash texnikasining eskirishi».
0260-«Transport vositalarining eskirishi».
0270-«Ish hayvonlarining eskirishi».
0280-«Ko‘p yillik ekinlarning eskirishi».
0290-«Boshqa asosiy vositalarning eskirishi».
0299-«Moliyalanadigan lizing shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalarning eskirishi».
Hisoblangan amortizatsiya summasiga berilgan buxgalteriya provodkasi tarxi quyidagicha ko‘rinishda beriladi.


_{D 9210 K D 0211-0299 K D 2010 K}

(6) (1)
(2) (3) (4)
(5)

D 2310 K



D 2510 K

D 9420 K



D 2710 K

1–5 operatsiyalarda amortizatsiya ajratmasi hisoblandi. 6-opera- tsiyada eskirish summasi hisobdan chiqarildi.
4.6. ASOSIY VOSITALARNING TA’MIRLANISHINI HISOBGA OLISH


Asosiy vositalar vaqti-vaqti bilan ta’mirlanib turiladi. Ular ta’mir- lanish hisobining vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Bajarilgan ta’mirlash ishlarining tannarxi hamda hajmini to‘g‘ri va o‘z vaqtida aniqlash.
2. Ta’mirlash bilan bog‘liq xarajatlarning mahsulot yoki bajarilgan
ish tannarxiga to‘g‘ri o‘tkazilishini ta’minlash.
3. Ta’mirlash ishlari uchun ajratilgan mablag‘lardan to‘g‘ri foydalanish ustidan nazorat olib borish.
4. Ta’mirlash ishlarini o‘z vaqtida va sifatli qilib olib borilishi ustidan nazorat olib borish va boshqalar.
Ta’mirlash xarajatlari ikki usul bilan tegishli schyotlarga yozilishi mumkin:
a) ta’mirlash bilan hamma xarajatlarning vujudga kelish jarayonini
ishlab chiqarish xarajatlarining schyotlariga yozish;
b) maxsus zaxira fondi tashkil qilish yo‘li bilan korxonada ta’mirlash

ishlarini olib borish uchun zaxira O‘zbekiston Respublikasi Moliya
Vazirligi ruxsati bilan tashkil qilinadi.
Zaxira summasi har oyda, korxona tomonidan mustaqil belgi- lanadigan normativ miqdorda mahsulot tannarxiga qo‘shiladi. Zaxira summasi 8910-«Kelgusida qilinadigan xarajat va to‘lovlar» passiv schyotida hisob qilinadi.
Ta’mirlash ishlari xo‘jalik yoki pudrat usulida olib boriladi. Xo‘jalik usulida ta’mirlash ishlari korxonaning ta’mir-mexanika yoki asosiy ishlab chiqarish sexlari ishchilari tomonidan bajariladi. Pudrat usulida esa maxsus ta’mir-qurilish tashkiloti tomonidan shartnoma asosida bajariladi. Bunda tugallangan ta’mirlash ishlari 2 nusxada: «Qabul qilish-topshirish dalolatnomasi» hujjati bilan rasmiylashtiriladi va bir nusxasi buxgalteriyaga topshiriladi.
Pudrat usulida bajarilgan ta’mirlash ishlari qiymatiga pudratchi schyotiga asoslanib quyidagicha buxgalteriya aloqasi tuziladi:


_{D 6010 K D 2510, 9420, 9430 K}


Pudratchiga to‘lanishi kerak bo‘lgan summaga


_{D 5110 K D 6010 K}


Pudratchi schyoti to‘langanda


Asosiy vositalarni pudrat usulida ta’mirlash bo‘yicha haqiqiy huj- jatlar schyotlarida quyidagicha aks ettiriladi:


_{D 6010 K D 8910 K}


Haqiqiy xarajatlar zaxiraning kamayishiga yozildi


_{D 2310 K D 8910 K}


Zaxira schyotining yopilishi


Asosiy vositalarni ta’mirlash xarajatlarini schyotlarga yozish 8910- schyotidan foydalanilgan holda quyidagicha buxgalteriya provodkasi bilan rasmiylashtiriladi:
_{D 8910 K D 2310,2510,2010,9420 K}


Zaxira fondi ajratma summasiga


Xo‘jalik usulida bajarilgan ta’mirlash xarajatlarining schyotlarga yozilishi quyidagicha aks ettiriladi:
1. Ta’mirlash uchun sarflangan haqiqiy xarajatlar hisobga olindi. D-t 2310
K-t 1010, 1050, 1210, 1310, 6520, 6710.
2. Tugallangan ta’mirlash xarajatlari zaxira fondi hisobidan qoplandi. D-t 8910
K-t 2310