O’zbekiston respublikasi oily va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

rasm. TEYuK ni o'lchaydigan poten-siometrning prinsipial sxemasi.

muvozanatlashtirishga (kompensasiyalashga) asoslangan. Bu potensiallar ayirmasi kalibrlangan qarshilikdagi yordamchi tok manbaidan hosil bo'ladi. Potensiallar ayirmasi termojuft TEYuK ning teskari ishorali qiymatiga teng. Buni juda ko'p uchraydigan misolda tushuntirish mumkin.
Ma'lumki, analitik tarozida og'irlikni o'lchash jism og'irligini tarozi toshlari yig'indisining og'irligi bilan muvozanatlashdan iborat. Shu bilan birga bu tarozining strelkasi og'irlik miqdorini ko'rsatmay, balki tarozi toshlarining og'irligi jism og'irligiga aniq mos kelganligini ko'rsatadi. Shundan so'ng toshlarning og'irligi hisoblanadi va olingan natija jismning og'irligini beradi.
Potensiometr zanjiridagi tok manba va termojuftda bir-biriga tomon oqadi hamda YuEK muvozanatlashganda zanjirdagi tok kuchi nolga tenglashadi, ana shu nol asbob strelkasining nol holatini ko'rsatadi.
O'lchov paytida nolaviy asbobning strelkasi nolni ko'rsatganda tok manbai zanjiridagi kuchlanishning kamayishini aniqlash kerak. U termojuft TEYuK ga teng bo'ladi. TEYuK ni potensiometr orqali o'lchashning prinsipial sxemasi 5-rasmda keltirilgan.

2. Qiyoslashni o‘tkazish

Tashqi ko‘rik. Termometrni tashqi ko‘rinishi bo‘yicha quyidagilar tekshiriladi:

• 
  foydalanish bo‘yicha yo‘riqnomaga muvofiq butlanganligi, mexanik shikastlanishlarni bo‘lmasligi;
  
• 
  foydalanish xususiyatlarini yomonlashtiruvchilarni yo‘qligi;
  
• 
  markalanishini va yig‘ilishlarini to‘g‘riligi.
  

Belgilab qo‘yilgan talablarni qoniqtirmaydigan termometrlar yaroqsiz deb hisoblanadi va uni keyingi qiyoslash operatsiyalari o‘tkazilmaydi.

Namunalash

Termometr ko‘rsatkichi xona haroratida ixtiyoriy vaziyatda o‘rnatiladi va bevosita termometrni butlovchilari majmuasiga kiradigan biron-bir kabel- biriktiruvchi orqali elektron blokga ulanadi. Ikki minut o‘tgach termometrni ishlash qobiliyati tekshiriladi. Keyin termometr issiq suvli idishga solinadi va ikki minut o‘tgach yana termometrni ishlash qobiliyati tekshiriladi. Termometrni butlovchilari majmuasiga kiradigan bog‘lovchi kabel bilan termometr kompyuterga ulanadi. Termometrni butlovchilari majmuasiga kiruvchi
«ThermoChart» dasturi yordamida , avvalgi qiyoslashda o‘rnatilgan termometrni induvidual darajalashtirish koeffitsenti hisoblab chiqiladi, va ularni qiyoslash guvonomasida ko‘rsatilgan bilan solishtiriladi («ThermoChart» dasturi bilan ishlash tartiblari Davlat standartlarida ilova qilinadi).
Asbob keyingi qiyoslashlarga yaroqli deb topiladi, qachonki:
− datchik joylashgan muxitda termometr harorat o‘zgarishlariga sezuvchan bo‘lsa va raqamli indekslashtirish tavsiflari foydalanish bo‘yicha qo‘llanmada ko‘rsatilganga muvofiq bo‘lsa;− termometrning individual darajalashtirish koeffitsientlari uni qiyoslash haqidagi guvohnomasida ko‘rsatilganlarga muvofiq kelsa.
Agar termometrni individual darajalashtirish koeffitsientlari uni qiyoslash haqidagi guvohnomasida ko‘rsatilgan qiymatlaridan farqlansa, unda qiyoslash to‘xtatiladi va termometr yaroqsiz deb topiladi. Keyingi qiyoslash, uslubiyat bo‘yicha muttaxassislar ishtirokida, individual darajalashtirish koeffitsientlariga yangi qiymatlar kiritilgandan keyin amalga oshirilishi mumkin.