O’zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati navoiy davlat konchilik instituti

Mis boyitmasining ratsional tarkibi, %

Minerallarning nomlanishi	Su	Fe	S	Zn	Boshqalar	Hammasi
Xalkopirit	17	14,9	17	-	-	48,9
pirit	-	8,3	9,5	-	-	17,8
pirrotin	-	10,8	7,05	-	-	17,85
Sfalerit	-	-	2,45	6	-	8,45
Boshqalar	-	-	-	-	7	7
Jami	17	34	36	6	7	100

Amaliy mashg’ulot № 17
Rux boyitmalarini kuydrish jarayonini hisoblash
Rux boyitmasining ratsional tarkibini hisoblash
Quyidagi tarkibli rux boyitmasining ratsional tarkibini hisoblaymiz, %: Zn-51; ‘b-1,5; Cu-0,7; Fe-7,43; S-31,0; CaO-1,0; MgO-0,5; SiO₂ -3,0; Al₂O₃ -1,1; boshqalar-1,44. Asosiy minerallarga sfalerit ZnS, xalkopirit CuFeS₂, galenit PbS, pirit FeS₂, kvarts va boshqalar kiradi. Bu misolda temir uch mineral tarkibida uchraydi: xalkopirit, pirit, pirrotin.
Xalkopirit tarkibidagi temir va oltingugurt miqdorini aniqlaymiz. Xalkopiritning kimyoviy formulasi bo’yicha uning tarkibidagi oltingugurt miqdori mis miqdoriga teng, yahni bizning misolimizda bu 0,7 kg bo’ladi. Xalkopirit tarkibidagi temir miqdorini topamiz:
X = 0,7  56 : 64 = 0,61 kg
Xalkopiritning umumiy miqdori: 0,7 + 0,61 + 0,7 = 2,01 kg ga teng.
Galenit tarkibidagi oltingugurt miqdori quyidagicha bo’ladi: 1,5  32 : 207 = 0,23 kg.
Galenitning umumiy miqdori 1,5 + 0,23 = 1,73 kg.
Sfalerit tarkibidagi oltingugurt miqdorini topamiz: 51  32 : 65 = 25,1 kg. Sfaleritning umumiy miqdori esa 25,1 + 51,0 = 76,1 kg.
Oltingugurt va temirning qoldiq miqdorlarini topamiz:
oltingugurt = 31,0 - 0,7 - 0,23 - 25,1 = 4,97 kg;
temir = 7,43 - 0,61 = 6,82 kg.
Oddiy Sulfiddagi temir miqdorini 6,82 - X bilan belgilab tenglama tuzamiz:
X  32 : 56 + (6,82 - X)  64 : 56 = 4,97 kg.
Tenglamani yechib, x = 4,93 kg temir ekanligini topamiz. Bu bilan bog’langan oltingugurt miqdori 4,93  32 : 56 = 2,82 kg teng. Hammasi bo’lib temir Sulfidining miqdori 2,82 + 4,97 = 7,79 kg bo’ladi. Bu miqdor sfalerit massasining 7,79  100 : 76,1 = 10,24 foizini tashkil qiladi.
Bu ko’rsatkich mineralogiya bo’yicha adabiyotlarda keltirilgan sfaleritda 20% gacha G’eS bo’lilish xaqidagi mahlumotlarga to’g’ri keladi. Bundan kelib chiqib sfalerit tarkibida 4,93 kg temir va 2,82 kg oltingugurt bo’ladi.
piritning boyitmadagi miqdori 1,89 + 2,15 = 4,4 kg ni tashkil qiladi. pirit tarkibidagi temir miqdori 6,82 - 4,93 = 1,89 kg, oltingugurt miqdori 4,97 - 2,82 = 2,15 kg bo’ladi.
Boyitmadagi SaSO₃ miqdori 1  100 : 56,1 = 1,78 kg ga, shu bilan birga SO₂ miqdori 1,78 – 1 = 0,78 kg ga teng.
MgCO₃ miqdori 0,5  84,3 : 40,3 = 1,05 kg ga, shu bilan birga SO₂
miqdori 1,05 - 0,5 = 0,55 kg ga teng.
Hisob-kitob natijalaridan 2-jadvalni tuzamiz.
2 - jadval.
Rux boyitmasining ratsional tarkibi, %.