O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

Asosiy ishlab chiqarish fondlariga quyidagilar kira
di: 
•
 
ishlab  chiqarish  binolari  (sexlaming  ishlab  chiqarish  korpuslari,  depolar,  garajlar, 
omborxonalar, ishlab chiqarish xonalari va laboratoriyalar); 
•
 
inshootlar (nasos stansiyalar, tunnellar, ko‘priklar va x.k.); 
•
 
har xil energiya, suyuk va gazsimon moddalar uzatadigan uzatuvchi uskunalar; 
•
 
mashinalar va asbob-uskunalar (energiyani, suyuk va  gazsimon  moddalami ishlash 
va almashtirishga mo‘ljallangan kuch mashinalari, generatorlar va gazogeneratorlar, 
elektrogeneratorlar, bug‘ kozonlari, xavo kompressorlari); 
•
 
ishchi  mashinalar  va  uskunalar  (dastgoxlar,  presslar,  konveyerlar  va  boshqa  turli 
yordamchi asbob-uskunalar); 
•
 
o‘lchov  va  tartibga  soluvchi  asboblar  (laboratoriya  asboblari,    xisoblash 
mashinalari, kompyuterlar); 
•
 
transport vositalari; 
•
 
foydalanish muddati bir yildan kam bo‘lmagan va qonunchilikda belgilab ko‘yilgan 
qiymatlardagi asbob va ishlab chiqarish inventarlari. 
 Asosiy ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarishda band bo‘lgan barcha mutaxassis 
va xodimlar soni bilan birgalikda korxonaning ishlab chiqarish apparati deb ataladi. 
Asosiy  ishlab  chiqarish  fondlari  ishlab  chiqarish  jarayonida  bajaradigan  vazifasiga 
karab  aktiv  va  passiv  fondlarga  bo‘linadi.  Faol  ishlab  chiqarish  fondlari  mehnat 
buyumlarining tayyor maxsulotga aylanishida bevosita qatnashadi. Quvvat mashinalari va 
uskunalar,  generatorlar,  transformatorlar,    ishchi  mashina  va  uskunalar,  tartibga  soluvchi 
asboblar, texnologik liniyalar, mehnat qurollari. 
 Sust  fondlar  ishlab  chiqarish  jarayonida  bevosita  ishtirok  etmaydi,  lekin  ishlab 
chiqarish  samaradorligini  oshirishda  muhim  vazifani  bajaradi,  mehnatkashlarning  mehnat 
qilishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratib beradi (binolar, inshootlar, jixozlar va x.k.). 
Noishlab  chiqarish  asosiy  fondlari  korxona  asosiy  fondlarining  ishlab  chiqarishda 
bevosita  ishtirok  etmaydigan  qismi  bo‘lib,  o‘z  qiymatini  tayyor  maxsulotga  o‘tkazmaydi. 
Bularga  korxona  balansida  turuvchi  turar    joy,  oshxona,  profilaktoriy,  klub,  bolalar 
bog‘chasi va yaslilar, sport-sog‘lomlashtirish markazlari va x.k. kiradi. 
Ishlab  chiqarish  mikyosining  o‘sishi  natijasida  korxona  shartnoma  asosida  o‘ziga 
kerakli  asosiy  fondlarni  yollaydi  va  ular  ijaraga  olingan  xisoblanadi.  Ijaraga  oluvchi  va 
ijaraga beruvchi o‘rtasidagi mulk munosabatlari lizing deb ataladi. 
Korxona asosiy ishlab chiqarish fondlari aktiv qismi ulushi kanchalik yuqori bo‘lsa, 
ishlab  chiqarilayotgan  maxsulotlar  miqdori  shunchalik  katta  bo‘ladi.  Mashina  va 
uskunalarni  ishlatish  muddati  qanchalik  yuqori  bo‘lsa,  korxonaning  ishlab  chiqarish 
quvvati  shunchalik  past  bo‘ladi.  Maxsulotlar  sifati  pasayadi,  bekor  turib  qolishlar  va 
talafotlar ko‘payadi. 

---

142 
 
Xo‘jalik  amaliyotida asosiy fondlar natural va qiymat ko‘rinishida xisobga olinadi. 
Natural  baxolash  ishlab  chiqarishni  texnik  jixatdan  qayta  qurollantirish  va 
zamonaviylashtirish,  asbob-uskunalarni  ta’mirlash  grafiklarini  tuzish,  ta’mirlash 
vositalariga bo‘lgan extiyojni aniqlash imkonini bersa, qiymat bo‘yicha baxolash - asosiy 
fondlarni  qayta  ishlab  chiqarish  va  rejalashtirish,  ularning  mavjud  xajmini  aniqlash, 
amortizatsiya  xajmini  belgilash,  asosiy  fondlar  va  ishlab  chiqarish  quvvatlaridan 
foydalanish darajasini taxlil qilish imkonini beradi.