O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

2.Asosiy fondlar amortizatsiyasi va emirilishi 
Asosiy fondlar jismoniy va ma’naviy jixatdan eskirishi mumkin
. 
     Jismoniy  (moddiy)  eskirish  -  asosiy  fondlarning  birlamchi  xislatlarini  ishlab 
chiqarishda katnashishi natijasida yo‘kotishi va tabiiy eskirishida yuzaga keladi. 
     Ma’naviy  eskirish - asosiy fondlarning kadrsizlanishi  yoki  texnik jixatdan  muddatidan 
avval ish qobiliyatini yo‘qotishidir. Ma’naviy eskirish 2 xil ko‘rinishga ega: 
" 
asosiy  fondlar  ularning  ishlab  chiqarish  qiymatlari  pasayishi  natijasida 
kadrsizlanadi. 
" 
asosiy fondlar fan-texnika taraqqiyoti ta’siri ostida  yanada samaralirok fondlarning 
paydo bo‘lishi natijasida kadrsizlanadi. 
     Asosiy  fondlarni  qayta  ishlab  chiqarish,  ya’ni  jismoniy  va  ma’naviy  jixatdan  eskirgan 
asosiy  fondlarning  o‘rnini  iqtisodiy  to‘ldirish  uchun  korxona  bu  vositalar  qiymatidan 
amortizatsion  ajratmalarni  ayirib  tashlaydi  xamda  bu  ajratmalar  keyinchalik  xarajatlar 
sifatida maxsulot tannarxiga kiritiladi. 
100


−
=
b
a
ch
b
a
F
T
F
F
N
 
bu erda: 
     N
a
 -
 
to‘liq qayta tiklash uchun yillik amortizatsiya me’yori, %; 
     F
b
 -
 
asosiy fondlarning boshlang‘ich qiymati, so‘m; 
     T
a
 - asosiy fondlarning me’yoriy xizmat vaqti, yil. 
    Yillik amortizatsiya ajratmalari (A
a
) miqdori kuyidagicha aniqlanadi. 
 
a
ch
k
b
a
T
F
M
T
F
A
−
+
+
=
 
bu erda: 
    T
k 
–   xizmat muddati davomida kapital ta’mirlashga sarflangan  
xarajatlar;  
    M– modernizatsiya qilishga sarflangan xarajatlar.