O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

Texnologik  jarayon
  -  bu,  mehnat  buyumlari  o‘zgarishi  (shakli,  tashki  ko‘rinishi, 
katta-kichikligi,  agregatlik  xolati,  tuzilishi  va  x.k.)ning  natijasi  bo‘lib,  tabiiy  jarayonlarni 
xam  o‘z  ichiga  oladi.  Bunday  xolda  jonli  mehnat  ishtirok  etmaydi  (masalan,  kuritish  - 
kuyma, betonning kurishi, material yoki detallar moylangandan so‘ng atmosfera sharoitida 
kurishi), lekin bu jarayon ma’lum darajada kishilar nazorati ostida olib boriladi. 

---

133 
 
Mehnat  jarayoni
  -  bu,  jismoniy  va  akliy  energiyaning  sarflanishi  bo‘lib,  iste’mol 
qiymati yaratishga karatilgandir. 
Ishlab chiqarish jarayoni asosiy va yordamchi jarayonlarga bo‘linadi. SHuningdek, xar 
qanday  asosiy  jarayonni  xam  tarkibiy  qismlarga  bo‘lish  mumkin  (maxsulotlarning  ayrim 
qismlarini tayyorlash jarayoni parallel va ketma-ket olib boriladi). Bunday qismlar asosiy 
maxsulotni  tayyorlash  bosqichi  deyiladi  (xar  kaysi  bosqich  texnologik  jixatdan  alohida 
ishlab  chiqarish  jarayonining  bir  qismini  tashkil  etadi).  Ishlab  chiqarish  jarayonining 
bosqichi  bir-biridan  ko‘llaniladigan  texnologik  usullar,  uskunalarning  xarakteri  va 
xodimlarning  ixtisoslanishi  bilan  farq  qilinadi.  Masalan,  sanoat  korxonalarining  asosiy 
jarayoni  uchta  bosqichdan  iborat:  tayyorlash,  qayta  ishlash  va  yig‘uv.  Bosqichlar  ayrim 
operatsiyalardan tashkil topadi. 
Operatsiya  o‘zgarmas  ishlab  chiqarish  qurollari,  mehnat  predmetlari  va  ish  joyida 
amalga  oshiriladi.  Buyumlarning  shakli  yoki  mehnat  buyumlarining  kimyoviy  tarkibi  bir 
necha  o‘rinlarda  ishchilar  nazorati  ostida  o‘zgarishiga  operatsiya  deyiladi.  Operatsiya 
ishlab chiqarish jarayonining bir qismidir. 
Ishlab  chiqarish  jarayoni  sanoat  maxsulotini  tayyorlashdagi  roliga  karab,  asosiy, 
yordamchi va xizmat kiluvchi jarayonlarga bo‘linadi. 
Mehnat  buyumlarining  asosiy  maxsulotga  aylantirilishi  asosiy  jarayon  deb  ataladi. 
Bunday  jarayonlarga  sanoat  zavodlarida  kuyidagilar  kiradi:  tayyorlov  bosqichida  - 
cho‘yanni  vanrankalarda  eritish,  detallar  kuyish  uchun  kum  koliplarni  tayyorlash;  ishlov 
beradigan bosqichda - u mexanizmga asoslangan yoki issiklik yo‘li bilan detallarga o‘ziga 
xos  xususiyat,  o‘lchov  va  sirtki  tomonga  sifatli  ishlov  berish;  payvandlashda  -  detallarni 
bir tugunga (uzelga) yig‘ish yoki tamomlangan buyumlar - mashina va ularning qismlarini 
va komplekt buyumlarni (podshipnik, elektromotor, asboblar) yig‘ish. 
YOrdamchi  jarayonlar  ishlab  chiqarish  uchun  xizmat  qiladi  va  maxsulot  ishlab 
chiqarishning  asosiy  jarayonini  uzluksiz  ta’minlaydi.  Bularga  kuyidagilar  kiradi:  ishlab 
chiqarishni  asbob-uskuna  bilan  ta’minlash  (shtamplar,  modellar  tayyorlash  va  ularni 
ta’mirlash,  charxlar  va  tiklash),  ta’mir  bo‘yicha  xizmat  qilish  (uskunalarni  ta’mirlash, 
modernizatsiya  va  turli  xil  uskunalarga  joriy  xizmat  qilish),  turli  xil  energiya  (elektr 
energiya,  bug‘,  xavo  va  x.k.)lar  bilan  ishlab  chiqarish  uchun  xizmat  qilish.  Xizmat  qilish 
jarayoniga  korxonalarning  moddiy-texnika  ta’minoti,  tayyor  maxsulotni  sotish,  transport 
bilan xizmat qilish va xokazolar kiradi.