O‘zbekiston respublikasi navoiy kon-metallurgiya kombinati davlat korxonasi navoiy davlat konchilik instituti

3. Korxona faoliyatining ichki va tashqi muhiti
 
Ichki  muhitning  o‘zaro  aloqalari  natijasida  tayyor  mahsulot  paydo  bo‘ladi,  ishlar 
bajariladi  va  xizmat  ko‘rsatiladi,  ya’ni  to‘g‘ri  yo‘lga  qo‘yilgan  ishlab  chiqarish  va 
mehnatga haq to‘lash faoliyati yuzaga keladi. 
Korxona  faoliyatining  ichki  muhiti  iqtisodiy  ishlab  chiqarish  tashkiloti 
xossalarining namoyon bo‘lish shakllari va xususiyatlarini aks ettiradi, buning natijasida u 
o‘z  faoliyati  natijalari  bo‘yicha  jamiyat  ehtiyojlarini  qondiradi  va  qondiradi,  shuningdek 
tashqi sharoitlarga javob beradi, ularga va boshqa omillarga moslashadi. 
Ichki omillar (sub’ektiv) insonning muayyan faoliyati bilan bog‘liq. Ular menejerlar 
va xodimlarning harakatlariga to‘liq va to‘liq bog‘liqdir. Tadbirkorlik sub’ekti ichki muhit 
omillarini  bilishi  va  aniq  boshqaruv  qarorlari  orqali  ishlab  chiqarish  samaradorligini 
oshirishga ta’sir qilishi kerak. 
Ichki  muhit  omillarining  modellari  korxona  strategiyasiga  va  ushbu  omillarni 
boshqarish qobiliyatiga qarab turli xil variantlarga ega bo‘lishi mumkin. 
Tarkibiy  elementlarning  ro‘yxati  juda  keng:  mulk  huquqi;  atrof-muhit;    strategiya 
korxona resurslarini taqsimlashda ushbu nisbatni belgilashga qaratilgan harakatlar majmui 

---

110 
 
sifatida;  korxonaning  tashkiliy  tuzilmasi;  resurslardan  maqsadli  foydalanishni  o‘z  ichiga 
olgan texnologiya;  hokimiyat va uning manfaatlariga ta’sir qilish huquqidan foydalanish; 
tashkiliy  va  iqtisodiy  madaniyat  jamiyatda  shakllangan  ideallar,  qadriyatlar,  ma’naviy 
an’analar, inson xulq-atvorining normalari va qoidalari. 
Korxonalarning  tashqi  muxit  bilan  aloqasi  ularning  tashqi  tizimga  chiqishida  ro‘y 
berib  (resurslarni  jalb  qilish,  ularning  qiymatini  aniqlash,  xom  ashyo,  material  va 
yoqilg‘ining  o‘z  vaqtida  etkazib  turilishi  va    hokazo),  tashqi  muhitga  ishlab  chiqarilgan 
tovar va xizmatlar oqimi yordamida ta’sir ko‘rsatish jarayonida  namoyon bo‘ladi, raqobat 
omili, ijtimoiy omillar, siyosiy omil,  demografik omil, marketing, xalqaro omil. 
Korxonalar  faoliyati  samaradorligini  aniqlab  beruvchi  tashqi  muhit  –  bu,  birinchi 
o‘rinda  mahsulot  iste’molchilari,  xom  ashyo  va  boshqa  material  etkazib  beruvchilar, 
shuningdek davlat organlari hamda korxonaga yaqin joyda yashovchi aholi hisoblanadi. 
Xo‘jalik  yurituvchi  sub’ektning  faoliyati  natijalari  asosan  tashqi  muhit  bilan 
belgilanadi.  Iqtisodiy  faoliyatga  ta’sir  qiluvchi  tashqi  omillar  iqtisodiy  qonunlarning 
ta’sirini  aks  ettiradi.  Tizimli  yondashuv  nuqtai  nazaridan  har  qanday  korxona  uchlik 
jarayonini  amalga  oshiradi,  xususan:  tashqi  muhitdan  manbalarni  olish;  resurslarni 
mahsulotga (ish, xizmat) aylantirish; mahsulotni tashqi muhitga qaytarish. 
Ishlab  chiqarishni  avtomatlashtirish  -  energiya,  materiallar  yoki  ma’lumotlarni 
olish,  konvertatsiya  qilish,  uzatish  va  foydalanish  jarayonlarida  inson  ishtirokini  to‘liq 
yoki  qisman  almashtirish  uchun  texnik  vositalardan  foydalanish.  Alohida  operatsiyalarni 
va  jarayonlarni  qamrab  oladigan  qisman  avtomatlashtirish  va  butun  ish  tsiklini 
avtomatlashtirish  mavjud.  Avtomatlashtirilgan  jarayon  insonning  bevosita  ishtirokisiz 
amalga oshirilsa, ular ushbu jarayonni to‘liq avtomatlashtirish haqida gapirishadi. 
Avtomatlashtirish  darajasi  mexanizatsiya  darajasi  bilan  bir  xil  ko‘rsatkichlar  bilan 
tavsiflanadi. Bu ishlab chiqarishni avtomatlashtirish koeffitsienti, ishlarni avtomatlashtirish 
koeffitsienti  va  mehnatni  avtomatlashtirish  koeffitsienti.  Ularning  hisob-kitobi  o‘xshash, 
ammo avtomatlashtirilgan ish yordamida amalga oshiriladi. 
SHunday  qilib,  ishlab  chiqarishni  kompleks  mexanizatsiyalash  va  avtomatlashtirish 
bu barcha ishlab chiqarish sohalarida, operatsiyalar va ish turlarida  o‘zaro bog‘liq va bir-
birini to‘ldiruvchi mashinalar, asboblar, asboblar, jihozlarni keng joriy etishdir. Bu ishlab 
chiqarishni jadallashtirishga, mehnat unumdorligini oshirishga, ishlab chiqarishdagi ishchi 
kuchining  ulushini  kamaytirishga,  mehnat  sharoitlarini  engillashtirishga  va  yaxshilashga, 
mahsulotlarning mehnat zichligini pasaytirishga yordam beradi.