O`zbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi

Tarbiyachiga eslatma.

Xtovushini talaffuzidalablar bir oz ochiq, harakatsiz bo‘ladi, tishlar bir-biriga yaqinlashgan bo‘ladi, ammo birikmaydi, X tovushini unli “a”, “i”, “u” tovushlari bilan birikkan holda talaffuz etilganida, tilning uchi pastga tushgan va bir oz itarilagan, til kuragining orqa qismiyumshoq tanglayga yaqinlashgan bo‘lib, tor bo‘shliq hosil bo‘ladi va u bo‘shliq orqali havo o‘tadi X tovushi “ya”, “ye”,”yo”, “yu” unli tovushlar birikmasi bilan talaffuz etilganda,til uchi pastga tushgan bo‘lib,pastki kurak tishlar asosiga tegib turadi va bo‘shliq hosil qiladi. Bu bo‘shliq (tirqish) orqali o‘pkadan kelayotgan havo o‘tadi, yumshoq tanglay ko‘tarilgan va tomoqning orqa devoriga siqilgaan bo‘lib, burun yo‘llarini yopib turadi. Buning natijasida havo oqimi og‘iz orqali o‘tadi, tovush bog‘lamlari ochiq, tovushjaranglamaydi.

Tarbiyachi tarbiyalanuvchilarga X undosh tovush ekani, undosh tovush unli tovush bilan birga bo‘g‘in hosil qilishi haqida tushuntirib, X tovushining talaffuzini o‘rgatadi.

Tarbiyachi tarbiyalanuvchilarbilan Xtovushining xususiyatlari haqida savol-javob o`tkazadi. X tovushli so`zlar o`ylab topiladi. Shundan so`ng X harfi “Laylakvoy” media mahsulotidan ko`rsatiladi. Bunda X harfining shaklini eslab qolishlariga alohida e’tibor beriladi.

X harfi kitobga joylab qo‘yiladi. (kitob maketiga X kesma harfi yopishtiriladi.)

Harflarning uch xususiyati:yozilishi, ko‘rish mumkinligi va ularni o‘qish mumkinligi aytiladi. Xulosada harflar o`qilishi, yozilishi va ularni ko`rish mumkinligi; tovushlarni esa eshitish va talaffuz qilinishi aytiladi.

Quvnoq daqiqa

Tarbiyachi:Bolajonlar, endi hammamiz o‘rnimizdan turamiz va doira bo‘lib turib olamiz. Qo‘llarimizni isitamiz: unga piflaymiz: ”x-x-x”, kaftlarimizni bir- biriga ishqaymiz, tezlashtiramiz. Turgan joyimizda 5gacha sanab sakraymiz.

Amaliy ish.

Tarbiyachi bolalarga katta bosma X harfini doskada chizib ko`rsatib beradi. Tarbiyachi ko`rsatib bergan namunaga qarab bolalar sanoq cho`plaridan katta X harfini yasaydilar. Ish yakunida tarbiyachi bolalarga X harfi haqida quyidagi quvnoq she’rni aytib berishi mumkin.

Tegirmonning charxiga

“X”harfi o‘xshab ketar,

“H”yumshoqroq aytilsa

“X”-qattiqman, deb aytar.

Amaliy masq.

Tarbiyachi X undosh ishtirok etgan bir necha so‘zni bo‘g‘inlarga bo‘lib (xat, xo’-roz, xa-bar, pax-ta, tax-ta, gul-xan, Jiz-zax, shox) aytadi. Bolalar aytilgan so‘zdagi bo‘g‘inda X undosh tovush ishtirok etgan bo‘lsa X harfni baland ko‘taradilar.