O’zbekiston respublikasi madaniyat vazirligi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi madaniyat vazirligi

 
6-Ilova
Har bir holatga baho berishda haqqoniylik va ifodalilik mezoniga amal qilish 
kerak. Bu tushunchalarni birbiriga qarshi qo'yib bo'lmaydi. Aksincha, bu 
tushunchalarning har ikkisi ham bir masalaga ikki tomondan yondoshmoqlikning 
belgisi sanaladi. Agar haqqoniylik bo'lmasa, ifodalilikning keragi bo'lmay qoladi. Ichki 
sezgilar tomonidan beriladigan har qanday ko'rsatmani ma'lum bir shaklda ifoda 
etiladi. Har qanday ifodaviylikni talab qiladigan harakatni mantiqiy mezon o'lchoviga 
moslashtirmoq zarur. 
Biz takror va takror qaytarayotganimiz rakursni yana bir eslaylik. Aktyorning 
sahnada diqqatini jalb qilgan narsa va aktyorning o'sha tomonga intilishini rakurs orqali 
o'zgartirish mumkin ekanligini hamisha yodda saqlamoq kerak. 
Misol uchun bir odam so'qmoqdan borayotib, oftobda isinib yotgan ilonni ko'rib 
qoladi. Hon qayerda? Rejissor uni qayerdaligini ko'rsatib berishi kerak. Agar aktyor 
sahna ichkarisiga qarab o'ng tomonga tisarilsa, demak, ilon chap tarafdagi kulisda 
bo'ladi. 
Shu holatda, mantiqdan kelib chiqib, aktyorga sakrashni topshirsak, demak, 
ilon katta va xavfli. Agar aktyor oyoq uchida asta o'sha yerga yaqinlashib, qo'lini 
uzatsa - kapalak ekan. Agar o'sha nuqtaga tikilib turib, birdan yengil nafas olib, 
muskullari bo'shashib ketsa, demak, ilon o'rnida arqon parchasini ko'rgan bo'ladi. 
Yana bir misol. Aktyor bir tomonga qarab boryapti. Uning e'tiborini tortgan narsa 

---

145
qaramaqarshi tomonda joylashgan deylik. Mana, aktyor sahna ichkarisiga qiyalab 
boryapti. Birdan shovqinni eshitib to'xtadi. Uning gavdasi va oyoqlari o'ng 
tomonga qaragan, boshi esa chap tomonga buriladi. Bundan chiqadigan xulosa 
shuki, har qanday rakursni mantiqiy oqlash mumkin ekan. 
7-ilova 
Kuzatish bu psixologik tadqiqotlar usuli bo'lib, unda o'rganilayotgan ob'ekt 
haqida zaruriy ma'lumotlar to'g'ridan-to'g'ri vizual idrok va baholash natijasida 
olinadi. Kuzatish bir necha xil bo'lishi mumkin: 
Kuzatuv - bu kuzatuvning o'zi bo'lib, unda kuzatuvchining o'zi o'zi 
kuzatayotgan jarayonning ishtirokchisi bo'ladi. 
Uchinchi tomon kuzatuvi - bu kuzatuvchi shaxs yoki o'sha odamlar 
kuzatilayotgan jarayonda ishtirok etmaydigan kuzatuv turi. 
To'g'ridan-to'g'ri kuzatish - bu kuzatuv turi bo'lib, unda kuzatuvchi o'zining 
shaxsiy, tabiiy sezgilaridan tashqari boshqa kuzatuv vositalaridan foydalanmaydi. 
Bilvosita kuzatish - bu kuzatuv turi bo'lib, uning davomida kuzatuvchi o'z 
sezgilariga qo'shimcha ravishda boshqa vositalarni, masalan, texnik vositalarni 
ham qo'llaydi. 
Ochiq kuzatuv - bu kuzatuvchi tomonidan bevosita kuzatiladigan va 
kuzatilayotgan narsa uning kuzatilishini biladigan kuzatuv turi. 
Ko‘chma kuzatish - bu kuzatilayotgan shaxs kuzatilayotganini bilmagan 
kuzatuv turi. 
Erkin kuzatish - bu qanday kuzatishni, qanday maqsadda kuzatishni, qanday 
qilib kuzatuv natijalarini yozib olishni va ularni qanday talqin qilishni oldindan 
aniqlab bo'lmaydigan kuzatuv turi. Bularning barchasi kuzatish paytida aniqlanadi, 
ya'ni. o'z-o'zidan, improvizatsiya bilan. 
Ruhsat etilgan kuzatuv - bu kuzatuvning bir turi bo'lib, uning davomida 
nimani kuzatish kerakligi, qanday maqsadda kuzatish kerakligi, kuzatuv 
natijalarini qanday tuzatish, qayta ishlash va ko'paytirish kerakligi aniqlanadi. 

---

146