O‘zbеkiston rеspublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi o’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti nukus filiali

Orfoepik me'yor. Til, uning amaliy ko rinishi bolgan nutq tabiiy holatda talaffuz qilinuvchi tovushga asoslanuvchi hodisadir. Adabiy til doirasida amal qiluvchi tabiiy me'yorlar va muayyan me'yorlarga solingan talaffuz qoidalari yig'indisi - adabiy talaffuz yoki boshqacha aytganda, orfoepik me'yorlar deb yuritiladi.

Orfoepiya adabiy tilda so'zlovchilarning barchasi uchun yagona talaffuz qoidalarini belgilaydi. Bu jihatdan u barcha uchun yagona bo'lgan imloviy qoidalarni eslatadi.

Adabiy talaffuzning yuzaga kelishi adabiy til og'zaki shaklining yuzaga kelishi bilan bog'liqdir.

Adabiy til og'zaki shaklning paydo bo'lishi, u bilan bog'liq holda adabiy talaffuz me'yorlarining yuzaga kelishi adabiy tilning milliy til bo'lib shakllana boshlashi davriga to'g'ri keladi. Chunki u davrda adabiy til umumxalq aloqa quroliga aylana boradi, adabiy tilning og'zaki shakli jamiyat hayotida muhim rol o'ynay boshlaydi. Natijada adabiy til doirasida umumxalq xarakteridagi yagona talaffuzni yuzaga keltirish ehtiyoji tug'iladi. Ammo adabiy talaffuz me'yori yo q joyda, sun'iy ravishda yaratilmaydi, balki tildagi talaffuz imkoniyatlari tayanilgan holda me'yorga solinadi.

Orfoepiyada hanuzgacha turli tumanlik davom etib kelmoqda va bu narsa o'zbek tili nutq madaniyatiga salbiy ta'sir ko'rsatmoqda. Bunga quyidagilar sabab bo'lmoqda:

1. 
   O'zbek adabiy tilining og'zaki shaklini o'zlashtirish sust bormoqda. Og'zaki me'yorlami yaxshi o'zlashtirmaslik orqasida shunday holat ro'y berayapti. Masalan, ba'zi kishilar madaniy so'zlayapman deb o’ylab men, sen olmoshlarini man, san tarzida qo'llaydilar.
   
2. 
   Adabiy tilda so'zlovchilar nutqida mahalliy shevalar ta'siri kuchli bo'lib, ularda dialekt talaffuz sezilib turadi. Masalan, jelanuvchi sheva vakillari yo'q, yurak so'zlaridagi y, yu tovushlami j bilan aytish shevachilik deb bilib, bu so'zlardagi talaffuz me'yorini adabiy tildagi boshqa so'zlarga ham qo'llaydilar: jo'ra - yo'ra kabi.
   

Sanab o'tilgan kamchiliklardan qat’iy nazar adabiy tilning og'zaki shakli bir muncha me’yorlashib, yozma nutqda yaqinlashib bormoqda. Bu narsa xalqimiz madaniy saviyasining yanada o’sganligidan dalolat beradi.