O`zbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi o`zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti jismoniy tarbiya, sport nazariyasi va uslubiyati

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM
VAZIRLIGI
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI JISMONIY TARBIYA VA SPORT
VAZIRLIGI
O`ZBEKISTON DAVLAT JISMONIY TARBIYA VA SPORT
UNIVERSITETI

JISMONIY TARBIYA, SPORT NAZARIYASI VA
USLUBIYATI
(JISMONIY SIFATLARNI UMUMIY TASNIFI)

Chirchiq - 2020

Muallif;
Bobomurodov A.E	O`ZDJTSU	“Jismoniy tarbiya, sport nazariyasi va uslubiyati” kafedrasi o`qituvchisi:

Taqrizchilar:
Umarov D.X.	O`ZDJTSU	“Jismoniy tarbiya, sport nazariyasi va uslubiyati kafedrasi”mudiri p.f.n., dotsent;
Aripov Yu.Yu.	O`ZDJTSU	“Sport tadbirlarini tashkil qilish” kafedrasi p.f.n., professor v.b.:

Ushbu o`quv qo`llanma jismoniy tarbiya va sport mutaxasislarini tayyorlaydigan oliy o`quv yurtlarining talabalari, o`rta maxsus ta`lim muassasalari o`quvchilari uchun mo`ljallangan bo`lib, ushbu qo`llanma jismoniy tarbiya va sport mutaxasisligi bo`yicha ta`lim oluvchi bakalavr talabalari uchun qo`llanma sifatida foydalanish mumkin. Yosh sportchilarni jismoniy tarbiyada jismoniy layoqatini rivojlantirish yo`llari ochib berilgan bo`lib, jismoniy tarbiya mutaxasisiga kasb tayyorgarligini ilmiy, nazariy va amaliy materiallarini o`zida mujassamlashtirgan va jismoniy tarbiya jarayonini tashkil etish masalalarida yordam beradi.

O`zbekiston Davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti, pedagogik oliy o`quv yurtlarining jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat, ta`lim “ixtisosligi” talabalari, uchun o`quv qo`llanma sifatida tavsiya qilingan.
Ushbu o`quv qo`llanma O`zbekiston Davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti, Ilmiy – uslubiy Kengashida ko`rib chiqilgan va nashrga tavsiya etilgan
(2019 yil “__” ________” __” – sonli bayonnoma.)
KIRISH
O`zbekiston mustaqillikka erishganidan keyin jismoniy tarbiyaga inson sihat-salomatligini yaxshilash, uni jismoniy jihatdan rivojlantirish va umuman, har tomonlama kamolatga yetkazish vositasi sifatida alohida e`tibor qaratib kelinmoqda. O`zbekistonda sog`lom avlodni shakllantirish yoshlarga ta`lim-tarbiya berish ishlarini muvaffaqiyatli amalga oshirish, jamiyat rivojlanishining eng muhim ijtimoiy-siyosiy omili bo`lib xizmat qilmoqda. Bugungi kunda olib borilayotgan ishlar vatanimizning buyuk kelajagini ta`minlash, yurt tinchligi va farovonligiga erishish uchun barcha sohalarda bo`lgani kabi ta`lim-tarbiya, madaniyat jabhalarida ham tub islohotlar o`tkazilmoqda, ularning mohiyati “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”ni qabul-qilishdan ko`zlangan maqsad va vazifalarni amalga oshirishni yanada jadallashtirish va yangi sifat bosqichiga ko`tarayotganligi har sohada ko`zga tashlanadi.
“Kadrlar tayyorlashning milliy modeli” talablaridan kelib chiqib jahon standartdariga javob beruvchi, ilg`or xalqaro tajribalarga tayanib yozilgan maxsus adabiyotlarga ayniqsa, davlat tilida yozilgan o`quv materiallari alohida ahamiyatga ega. Biz bugungi kunda jismoniy tarbiya va sport sohasida ham duch keladigan mazkur holatdan kelib chiqib, sohada olib borilayotgan keng ko`lamdagi ilmiy izlanishlarining nazariy va amaliy materiallarini barchasini qamrab olish imkoniyatida yiroqligimizni nazarda tutib, rusiy zabon olimlarimizning (L.P.Matveyev, A.D.Novikov, B.A.Ashmarin, M.Y.Vilenskiy, V.M.Kachashkin va boshqa qator mualliflarning) darsliklari asosida jismoniy tarbiya, sport nazariyasi va uslubiyatining faqat umumiy asoslarinigina bayon qilishni maqsad qilib oldik.
O`zbekistonda sog`lom avlodni kamol toptirish, yoshlarga ta`lim–tarbiya berishning muvaffaqiyatli amalga oshirish, jamiyatning rivojlanishida muhim ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy vazifalardan biri bo`lib xizmat qilmoqda.
O`zbekistonning buyuk kelajagini ta`minlash maqsadida aholini tinchligi, yurt boyligi, ayniqsa iqtisodiy, ijtimoiy madaniyat, ta`lim-tarbiya jarayonlarida tub islohatlar olib borilmoqda. Ularning samarasi “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, “Ta`lim to`g`risida”gi, “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida”gi qonun va qarorlarda o`z ifodasini topgan.
Oliy ta`lim uchun ishlab chiqilgan, Davlat ta`lim standartlari ta`lim jarayonining sifatiga, ta`lim mazmuniga doir talablarni bitiruvchilarning bilim va ko`nikmalariga qo`yiladigan talablarni talabalar kasbiy tayyorgarligining zarur va yetarli darajasini; ta`lim muassasalari faoliyati hamda tarbiya sifatiga baho berish tartibi va mexanizmlarini aniq belgilab beradi.
Ushbu o`quv qo`llanma jismoniy sifatlarni tarbiyalash, harakatlarga o`rgatish, rejalashtirish va nazorat, saralash, va ularni o`tkazish masalalari yoritilgan. Jismoniy tarbiya oliy o`quv yurtlarida tayyorlanayotgan jismoniy tarbiya va sport sohasi mutaxassislarining kasbiy bilim, ko`nikma va malakalari rivojiga katta ta`sir ko`rsatadigan fanlardan biri bo`lib, umumiy madaniyatning ajralmas sof qismi hisoblanadi.
Jismoniy tarbiya jarayonida hal etiladigan muhim vazifalardan bittasi odamga xos jismoniy sifatlarni optimal rivojlanishini ta`minlashdan iborat. Jismoniy sifatlar deganda marfofunksional sifatlar tushinilib, ular tufayli odamlarning maqsadga muvofiq harakat faoliyatida to`la namoyon bo`ladigan jismoniy faollik uchun imkoniyat yaratiladi.
Harakat layoqatini, odamning harakatlanish imkoniyatlari darajasini belgilovchi individual hususiyatlari sifatida tushinish mumkin. Odamning harakat sifatlari asosini jismoniy sifatlar tashkil etib, ularning namoyon bo`lish shakli ko`nikma va malakalardir.
Asosiy jismoniy sifatlar sarasiga “kuch, tezkorlik, chidamlilik, egiluvchanlik va chaqqonlik” kiradi.
O`quv qo`llanma asosan jismoniy tarbiya va jismoniy madaniyat fakultetlarining talabalari, o`rta maxsus ta`lim tizimida fa`oliyat olib boriyotgan jismoniy tarbiya mutaxasislari, jismoniy tarbiya o`qituvchilari, bolalar va o`smirlar sport maktablari murabbiylari, jismoniy tarbiya va sport yo`riqchilari va ko`p sonli jismoniy tarbiya va sport ixlosmandlari uchun mo`ljallangan.
Ushbu o`quv qo`llanmada O`zbekiston Respublikasi Prizdentining “Oliy talim tizimini yanada rivojlantirish chora – tadbirlari to`g`risida”gi 2017 yil 20 apreldagi PQ – 2909 – sonli Qarori bilan tasdiqlangan, hamda 2017 yil 3 – iyundagi PQ 3031 – sonli “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish dasturida, o`z aksini topgan.
O`quv qo`llanma tayyorlashda muallif jismoniy tarbiya va sport mashg`ulotlari soxasidagi yetakchi mutaxassislar – Yu.V. Verxoshanskiy, V.V. Kuznesov, J.K. Xolodov, V.I. Lyok, N.I. Arinchin, adabiyotlarida keltirgan fikrlaridan foydalanildi.
Sportchi ma`lum daqiqagacha, murabbiyda bilim zaxirasi bor bo`lgunga qadar, taraqqiy etadi. Aynan shuning uchun bo`lajak murabbiylar ilmiy tadqiqotlar natijalariga asoslangan tayyorgarlik va amaliyotning maxsus uslubiyati sohasida o`z bilimlarini oshira turib, doimiy ravishda bilim olishlari zarur. Tavsiya etilgan ushbu o`quv qollanmada kamchilik munozara va muammolardan xoli emas. Ayniqsa chegaraviy bo`lmagan atamalarni qo`llash ularning mazmuniga oid baxs fikr almashinuvni taqazo etadi. Shu yo`sinda o`zlarining mulohazalarini bildirgan kasbdoshlarimizga oldindan samimiy minaddorchiligimizni bildiramiz.