O’zbekisтon respublikasi хalq тa’limi vazirligi navoiy davlaт pedagogika insтiтuтi

Ilmiy rahbar: f.f.n. G.Sh.Boltayeva

O’zbek filologiyasi fakulteti bitiruvchisi Abdullayeva Sarvinozning “Yusuf Xos Hojib “Qutadg’u bilig“ asarining leksik-semantik xususiyatlari“mavzusidagi magistrlik dissertatsiyasiga ....

TAQRIZI

O`zbek tilining o`ziga xos jilosi, uning serqirraligi, badiiy obrazlar yarata olish qudratini to`laroq anglash uchun mumtoz va hozirgi zamon adiblarimiz badiiy asarlari tilini o`rganish zamon talabidir. Shu jumladan xalqimizning sevimli pandnoma asari “Qutadg’u bilig”dek boy ma’naviy merosdan bahramand bo`lish yoshlarimizning komil inson bo`lib voyaga yetishida muhim rol o`ynaydi. Mumtoz adabiyotimiz vakili Yusuf Xos Hojibning chuqur insoniy, falsafiy, ayni paytda sodda va xalqona mulohazalarga boy asarlarining til xususiyatini o`rganish, ularning badiiy qirralarini ochib berish tilshunoslar hamda adabiyotshunoslar tomonidan qilinayotgan qator ilmiy tadqiqotlarda o’z aksini topmoqda. Badiiy asar tilini chuqur tadqiq etish, uning til xususiyatlarini ochib berish, lug’at tarkibini boyitish bugungi kunda tilshunoslar oldidagi yuksak vazifadir. Mana shu jihatdan magistrant Abdullayeva Sarvinozning magistrlik dissertatsiyasi mavzusi dolzarb ahamiyat kasb etadi.

Magistrlik dissertatsiyasikirish, uch asosiy bob, xulosa vafoydalanilgan adabiyotlar ro`yxatidan iborat. Dissertatsiyaning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, o`rganilish darajasi, tadqiqotning ilmiy yangiligi asoslangan.
MDning birinchi bobi “Qutadg’u bilig“da qo’llangan ayrim so’zlarning etimologiyasi“ deb nomlangan deb nomlangan.Unda magistrant Yusuf Xos Hojibning “Qutadg’u bilig” asari matnida uchraydigan ayrim so’zlarning etimologiyasi, ma’no taraqqiyoti hamda lug’atlardagi izohiga e’tiborni qaratadi. Fikrlar va havolalarda izchillikka, ilmiy ish yozish tartibiga to’la rioya qilingan.
MDning ikkinchi bobi “Qutadg’u bilig“ asaridagi so’zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko’ra turlarini yoritishga qaratilgan. Bunda talaba asar tarkibida uchraydigan omonim, sinonim, antonym so’zlarning leksik xususiyatlarini matndan olingan parchalar asosida tahlil qilgan. Ko’pgina misollar asliyat va tabdilni taqqoslash, ulardagi ma’no nozikliklarini ochishga qaratilgan.
MDning uchinchi bobi“Qutadg’u bilig” da adibning so’z qo’llash mahorati” deb nomlangan. Unda muallif Yusuf Xos Hojibning so’z qo’llash mahoratini metafora, metonimiya, sinekdoxa asosida so’zlarning semantik- uslubiy imkoniyatlarini ochib beradi.
MDning xulosa qismida mavzu yuzasidan barcha nazariy xulosalar umumlashtirilib, yakunlangan. Ishda berilgan umumiy xulosalar bitiruv magistrlik dissertatsiyasining mazmuniga to`la mos tushadi. Shu bilan birga ishda ba`zi juz`iy kamchiliklar ham uchraydi, ammo ular ishning ilmiy va amaliy qimmatini pasaytirmaydi.
Men, O’zbek tili va adabiyoti ta’lim yo’nalishi magistranti Abdullayeva Sarvinozning “Yusuf Xos Hojib “Qutadg’u bilig“ asarining leksik-semantik xususiyatlari“ mavzusidagi magistrlik dissertatsiyasini tugallangan tadqiqot sifatida ijobiy baholayman va himoyaga tavsiya etaman.
Taqrizchi: F.f.n.B.P.Zaripov