O’zbekiston Respublikasi Halq ta’lim vazirligi «Jismoniy madaniyat nazariyasi va sport turlari» kafedrasi

Funksional imkoniyatlarni mumkin qadar safarbar qilish qobiliyatini takomillashtirib borish

YUqori sport natijalariga erishishda ruhiy sifatlar majmuasi alohida ahamiyatga egadir. Bunday sifatlar funksional tizimlar imkoniyatining yuqori darajada safarbar etilishini hamda quvvat zahiralaridan maksimal tarzda foydalanishni ta’minlaydi. YUksak darajadagi ruhiy barqarorlikka yetishgan sportchilar og’ir charchoq hissini yengib o’tishga, yuksak darajada ishchanlik ko’rsatishga, yuqori sport natijalariga (boshqa shunga teng keladigan sharoitlarda ham) erishishga muvaffaq bo’ladilar. Bunday qobiliyat butun sport bilan shug’ullanilgan hayot mobaynida takomillashtirib boriladi. Lekin eng muhimi, bunday qobiliyat individual imkoniyatlar maksimal darajada ishga solingan bosqichda ro’yobga chiqadi.

Uslubiy usullar

Sport oldi holati ikki qismga ajratiladi:

Birinchisi - ilk start oldi holati (startga bir necha kun, hafta qolgandagi) va ikkinchi - bevosita start oldidagi holatdir.

Barqarorlik yetarli darajada shakllanmagan sportchilarda sport oldi holati start boshlanishidan ancha oldin paydo bo’ladi. Buning ustiga, u kishini iztirobga soluvchi (o’zini katta kurashga chorlovchi) hususiyatiga ega bo’ladi. Bu xol diqqatining pasayishiga, hatarli holatlar yuz berishiga, antitsipatsiya reaksiyasining yomonlashuviga (antitsipatsiya – voqeani oldindan ko’rish, kelgusini belgilash) olib keladi va hokazo.

Asab tizimi barqaror bo’lgan sporchilarda start oldi xolati (eng yaxshi) his-tuyg’ular asta-sekin to’planib boradigan bevosita start oldidan paydo bo’ladi. Start oldidan hayajonli qo’zg’alish holatining paydo bo’lishi - bu ijobiy hodisa bo’lib, agar u mashhur sportchi uchun belgilangan optimal darajadan ortib ketmasa, yaxshi natija beradi. Bu hol har bir sportchida mutlaqo individual tarzda namoyon bo’ladi. V.A.Alekseyev o’zining «O’z-o’zini yengib o’tish» degan kitobida start oldi holatining quyidagi 3 vaziyatini ajratib ko’rsatadi:

- «start vasvasasi» – kishining ruhiy jihatdan haddan tashqari hayajonga tushishi;

- «startdan bezib qolish» - hayajon paydo bo’lmasligi, bo’shashganlik, kurashda charchamaslik;

«Jangovar tayyorgarlik» - bu shunday xolatki, unda sportchi ayniqsa yaxshi natijalarni ko’rsatadi.

V.Alekseyev jangovar tayyorgarlik atamasini optimal holat degan so’zlar bilan almashtiradi. Qanday atalishdan qat’iy nazar, 57 sportchini jangovar organizmi butun speramalarining eng yorqin ko’rinishidir.