|
"Bolalar dunyosi" kitobida bolalarni nutqini rivojlanishining asosida yotuvchi oddiy mantiqiy ishlarga o’rgatish uchun tabiatni qanday kuzatish zarurligini ko’rsatib berdi. U o’quvchilar mustaqil qabul qilganlari xotirasida mustaҳkam saqlab qolishini tasdiqlab, pedagogik jarayonga kuzatish metodining rolini yuqori ko’tardi.
Tabiat o’qitish sistemasini taklif qilgan olimlarning biri Aleksandr Yakovlevich Gerd (1841-1888). A.Ya. Gerd ko’rgazmali o’qitish bola idrokining bor xolatiga muvofiq bo’lishi kerak. Gerd shunday sistemani tuzdiki, tabiatni o’rganish jonsiz tabiatdan boshlanadi, u boshlang`ich sinflarda jonsiz tabiat kursini o’qitish metodikasini ishlab chiqdi. “Tabiat qisqa kursi” nomli darslik, shuningdek “Er, xavo, suv” nomli o’quv qo’llanma va ularni o’qitishga oid “Boshlangich maktablarda predmetli darslar” nomli metodik qo’llanma (1883) yozdi. Bu kitob uzoq yillargacha jonsiz tabiat kursi bo’yicha asosiy qo’llanma bo’lib keldi.
XX asr boshlarida maktablarda tabiat o’qitilishida uch yo’nalish belgilandi. Dimitriy Ivanovich Tixomirov “Boshlang`ich maktabda rus tili darslarida nimani va qanday o’qitish kerak” (1901) kitobida tabiatni izoxli o’qitishga kiritish o’rniga asosiy o’quv predmeti sifatida ajiratib chiqarishni taklif qildi. Bu yo’nalishlarga Vladimir Aleksandrovich Gerd (1870-1926) o’zining "Boshlangich maktab kursidagi tabiat aloxida predmet sifatida”, (1917) nomli kitobida jiddiy qarshi chiqdi. Tixomirov takliflarini tanqiydiy taxlil qilib, tabiat darslarini izoxli o’qish darslari bilan almashtirish mumkin emas degan xulosaga keldi. Bu masalaga Vasiliy Prokofevich boshqacharoq qaradi.
1917 yillarda kompleks tarbiya g`oyalariga asoslangan va-
zifalar bilan bogliq bo’lgan yangi tipdagi maktablar vujudga kel-
tirish to’g`risidagi masalalar kelib chiqdi. Endi mustaqil fan
sifatida tabiatga munosabat ҳam o’zgardi. Oldin bu fanga e’tibor berilmagan bo’lsa, endilikda u boshlang`ich va o’rta maktablarda asosiy o’quv predmetlaridan biri bo’lib qoldi. 1923 yili boshlang`ich sinflar uchun kompleks dasturlar joriy qilindi. Bunda barcha o’quv materiali o’qitish yiliga qarab tabiat, meҳnat bo’limlariga va o’rmon, "Shaҳar", "Kuz", "Kish", "Baҳor", "Yoz", mavzulari bo’yicha taqsimlandi.
M.N.Skatkin bilimlar xolatining qoniqarsiz bo’lishi tabiatda kuzatishlar o’kazilmasligidan deb ko’rsatdi.
V.A.Zavitaevning tajriba uchatkasida va sinfda kuzatish
va tajribalar o’tkazish zarurligi to’g`risida “Boshlang`ich maktabda
tabiat bo’yicha kuzatish va tajribalar” nomli kitobida ҳar qanday
xodisa ҳaqidagi tasavvurlarni kitoblardan material o’qish bilan
to’ldirish va mustaxkamlashni talab qiluvchi tajribalarning
aniq metodikasini bayon qildi.
Shuningdek XIX, XX asrlarda tabiatshunoslik o’qitish metodikasi fanining rivojlanishiga xissa qo’shgan olimlardan S.A.Pavlovich, A.A.Pleshakov, Z.A.Klepinina, V.D.Vinogradovalarning o’quv-metodik qo’llanmalar, dasturlar, darslik va kundalik kuzatish daftarlari ko’p yillar davomida umumta’lim maktabning boshlang`ich sinf o’qituvchilari tomonidan foydalanib kelgan.
1969 yillardan boshlab tabiatshunoslik aloxida fan sifatida 2 va 3 sinflarda o’qitila boshladi; 1-chi sinfda esa tabiiy tushunchalar nutq o’stirish va o’qish darslarida kiritilgan.
1986 yillda umumta’lim muassasalarida o’qish 10 yilliklan 11 yillikka o’tilishi bilan bog`liq o’zgarishlar 1-2 sinflarda yangi fan “Atrofimizdagi olam” kiritilgan. 3-4 sinflarda “Tabiatshunoslik” fani o’qitilishi davom etgan.
O’zbekistonda birinchi o’zbek tiliga tarjima qilingan tabiiy fanlar bo’yicha adabiyotlar 1919 yilda kiritilgan. Ular “Boshlang`ich geografiya”, “Turkiston”, o’qituvchi uchun “Tabiat bo’lagi”nomli qo’llanmalar Qori Niyozi tomonidan tayyorlangan. 1927-29 yillarda birinchi bosqich maktablari uchun “Bizning o’lka”, “Tabiatshunoslikdan o’qish kitobi” nomli o’lkashunoslik darsliklari chop etilgan.
1948 yillardan tabiat bilan tanishtirish o’qish darslarida amalga oshirilgan, faqat 4 sinfda tabiatshunoslik o’qitilgan. Shu vaqtlarda “O’zbekistonning rus maktablari uchun dasturli metodik ko’rsatmalar” barpo etilgan (Belskaya E.).
1986 yidan atrofiolam va tabiatshunoslik fanlaridan dasturlar, o’quv-metodik majmualar, darslikdar, o’quv qo’llanmalar, kundalik kuzatish daftarlar, “Atrofimizdagi olam” va “Tabiatshunoslik” kurslaridan didaktik materiallari Belskaya E. va Grigoryanst A. Tomonidan ishlab chiqilgan.
Mustaqillik sharofati bilan 1998 yildan davlat ta’lim standartlari qabul qilingan, o’quv reja va dasturlar qayta ko’rib chiqilgan, xususan tabiatshunoslik fanidan xam.
Xozirgi kunda O’zbekistonda Tabiat bilan tanishtirish kursi 1-sinfdan boshlab o’qitiladi, 2-sinfda tabiiy bilimlar chuqurlashtiriladi. 3-4 sinflar tabiatshunoslik dasturi ilgari olingan bilimlarini davomi bo’lib, keyingi sinflarda umumbiologik kurslarni asosi xisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
