O'ZBEKISTON RESPUBLIKASI FAN, TAʼLIM VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
Bank ishi fakulteti “Bank ishi” kafedrasi Bank ishi va audit yo’nalishi
Pul va Banklar fanidan tayyorlagan K U R S I SH I
MAVZU:Markaziy bankning passiv operatsiyalari va uning shakllanishi Tayyorladi: Boymaxmatov Azizjon
Ilmiy rahbar: Maqsudov Bunyod Toshkent - 2023 yil
MAVZU: MARKAZIY BANKNING PASSIV OPERATSIYALARI VA UNING SHAKLLANISHI REJA:
KIRISH……………………………………………………………………….
3
Markaziy bankning passiv operatsiyalarining mazmuni mohiyati va tarkibi…………………………………………………………………………
6
Markaziy bankning passiv operatsiyalarining tahlili………………………
13
Markaziy banklarning passiv operatsiyalarining samaradorligini oshirish yo‘llari………………………………………………………………………...
19
XULOSA……………………………………………………………………..
29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI……………………......
30
KIRISH. O’tgan yillarda mamlakatimizda bank tizimining me’yoriy-huquqiy va uslubiy asoslari shakllantirildi va mustahkamlandi. Innovatsion bank xizmatlari va moliyaviy texnologiyalar qo’llanila boshlandi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 13 sentyabrdagi “Pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3272-sonli qarorida umumiqtisodiy, soliq-byudjet va pul-kredit siyosati o;rtasidagi muvofiqlashtirish amaliyotini takomillashtirish, pul-kredit siyosatining likvidlilikni berish va jalb qilsh operatsiyalari bo’yicha qo’llanilayotgan foizli instrumentlardan foydalanishni kengaytirish kabi pul-kredit siyosatini takomillashtirish bo’yicha dolzarb vazifalar qo’yilgan.
Banklar o’rta asrlarda puldorlar tomonidan pulni qabo’l qilish va boshqa davlat, shaxar puliga almashtirib berish asosida kelib chiqqan. Keyinchalik puldorlar o’z bo’sh turgan mablag’laridan foyda olish maksadida ularni vaktincha foydalanishga mablag’ zarur bo’lgan korxonalarga ssudalar berishgan.
Mobilizatsiyalashgan pul mablag’lari banklar mijozlarini kreditlash uchun va tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishni qo’llabquvvatlash uchun foydalanadi. Daromad olish maqsadida bank resurslarini joylashtirish bilan bog’liq bo’lgan operatsiyalar banklarning aktiv operatsiyalari deyiladi.
Veksel operatsiyalari veksellarni qayd yoki hisobga olish bo’yicha operatsiyalar va veksellar bo’yicha ssudalar berish operatsiyalariga bo’linadi.
Markaziy bankning xududiy boshqarmalarida berilgan veksellarni qayta hisobdan o’tkazishi mumkin. Vekselni hisobga olib bank uning vaqtinchalik egasi bo’ladi va vekselni emitent qilgan yoki uni hisobga olish uchun taqdim qilgan shaxsga ma’lum miqdorda pul to’laydi. Bu operatsiya uchun bank mijozdan qayd etish foizi yoki diskont deb ataluvchi ma’lum foiz undiradi. Diskont – bu vekselda ko’rsatilgan summa bilan veksel egasiga to’lanadigan summa o’rtasidagi farqdir.
Bozor iqtisodiyoti va jaxon xo’jaligi rivojlanishi bilan bank tizimi xam rivojlana bordi. Xozirgi sharoitda banklar tobora ko’proq fakat sof bank operatsiyalarini bajaradigan emas.
Tijorat banklari quyidagi aktiv operatsiyalarni bajaradi:
aktiv ssuda operatsiyalari;
bank xizmatlari va vostitachilik operatsiyalari;
bankning o’z mablag’lari xisobidan amalga oshiradigan operatsiyalar va boshkalar.
Shu bilan birga banklar moliyaviy xizmatlar ko’rsatadigan moliyaviy muassasalarga aylanmokda, bu bank balansida aks ettirilmaydi, lekin juda katta daromad keltiradi. Masalan: banklar valyuta operatsiyalarini bajarganda sarroflar brokerlar sifatida maydonga chiqadilar va katta miqdorda vositachilik xaqi oladilar.
Tijorat banklarning samarali faoliyatini ta’minlash maqsadida bank nazorati va monitorngini amalga oshirish, tijorat banklari faoliyatini boshqarish usullarini takomillashtirish va xalkaro talablarga moslash, yangi schetlar tizimiga o’tish, chet el banklarining shu’balarini ochish, to’lov tizimini takomillashtirish, tijorat banklarning qimmatbaho qog’ozlar bilan operatsiyalarini rivojlantirish, pul va valyuta bozorida banklarning aktiv faoliyatini ta’minlash kabi dolzarb masalalar hozirgi kunda mustakil bank tizimining rivojlanishi tufayli o’z echimini topmokda.
Xalk xo’jaligidagi vaktincha bo’sh turgan mablag’larni yig’ish va ularni kapitalga aylantirish banklarning ilk funktsyalaridan biri xisoblanadi. Bu funktsiyaning amalga oshirilishi natijasida bir tomondan, xukukiy va jismoniy shaxslar jalb kilingan mablag’lari buyicha ma’lum mikdorda daromadga ega bo’ladilar, ikkinchi tomonidan bu mablag’lar banklarning kreditlash kudratini tashkil kiladi va bu resurslarga asoslangan xolda. banklar ssuda operatsiyalarini olib boradi. Vaktincha bo’sh mablag’lar banklar ishtirokisiz bir korxona (tarmok) tomonidan ikkinchi korxona (tarmok)ga vaktincha foydalanishga beriladigan bo’lsa, bu munosabatlarni tashkil qilishda ma’lum kiyinchiliklar yuzaga kelishi mumkin:
birinchidan, kreditga so’ralayotgan summa bilan kreditga berilishi mumkin bo’lgan summa o’rtasida nomutannosiblik bo’lishi mumkin;
ikkinchidan, ortikcha bo’sh mablag’ga ega bo’lgan korxonaning mablag’larni vaktincha foydalanishga beradigan muddati mablag’ zarur bo’lgan korxonani koniqgirmasligi mumkin;
uchinchidan, banklar ishtirokisiz korxonalarni to’g’ridan to’g’ri kreditlashda karz beruvchi qarz oluvchi korxonaning moliyaviy axvolini to’lik o’rgana olmasligi mumkin. Karz oluvchining to’lovga layokatsiz bo’lishi kreditor korxonaning xam moliyaviy axvolining yomonlashuviga va boshka salbiy xollarga olib kelishi mumkin.
