|
vositasi sifatida namoyon bo’ladi;
kraudsorserlar ishtirokida yaratilgan mahsulot/hizmatga qo’shimcha
talab shakllanishi ro’y beradi.
Ijtimoiy (notijorat) kraudsorsingi esa tijorat maqsadlarini ko’zlamasdan,
ko’ngilli asosda Internet tarmogida kraudsorsing platformasidan
foydalangan xolda odamlarni («omma», kraudsorserlarni) kapital,
mehnat va bilim sigimi katta bo’lgan (jumladan, ijtimoiy ahamiyatga
molik) vazifalarni hal qilishga jalb qilishdir.
Ijtimoiy (notijorat) kraudsorsingi belgilari orasida quyidagilarni alohida
ajratib ko’rsatish mumkin:
odamlar (kraudsorserlar) ishni ko’ngilli asosda bajaradi;
kraudsorserlar faolligi Internetda amalga oshiriladi;
kraudsorserlar rang-barang «omma»ni ifodalaydi;
kapital, mexnat va bilim sigimi katta bo’lgan (jumladan, ijtimoiy
axamiyatga molik) vazifalarni xal qiladi
kraud-loyiha ishtirokchilari tijorat maqsadlarini ko’zlamaydi.
Elektron
tijoratning
innovatsion
kraudsorsingi
tijorat
va
notijorat
kraudsorsingining xususiy xolati hisoblanadi. Innovatsiyalar kraudsorsingi –
ko’ngilli asosda Internet tarmogida kraudsorsing platformasidan foydalangan
xolda odamlarni («omma», kraudsorserlar) innovatsion g’oya, yechim, loyiha,
mahsulot yoki hizmat topish jarayoniga jalb qilishdir. Amaliyotchilar tobora
kuproq «ochiq innovatsiyalar» atamasidan foydalanmoqdalar, buni innovatsiyalar
kraudsorsingi yakuniy mahsuloti sifatida kurib chiqish xam mumkin.
Quyidagilar innovatsiyalar elektron tijorat kraudsorsingining majburiy
belgilari hisoblanadi:
407
odamlar (kraudsorserlar) ishni ko’ngilli asosda bajaradi;
kraudsorserlar faolligi Internetda amalga oshiriladi:
kraudsorserlar rang-barang turga mansub «omma»ni ifodalaydi;
kraudsorserlar faoliyati natijasi loyiha, mahsulot yoki hizmat hisoblanadi;
kraud-loyiha xam tijorat maqsadlarini, xam notijorat maksadlarini kuzlashi
mumkin.
Masalan, mahsulot/hizmat sifatini takomillashtirish bo’yicha innovatsion
g’oyalar izlab topishga yo’naltirilgan «yangi goyalar birjasi», tijorat
kraudsorsingining xususiy xolati bo’lgan, ya’ni, kompaniya foydasini oshirishga
qaratilgan innovatsiyalar kraudsorsingi texnologiyasi sifatida ko’rib chiqilishi
mumkin. Agar davlat xukumat organi innovatsion transport turini ishlab chiqish
bo’yicha g’oyalar to’plash bo’yicha kraud-loyihani ishga tushirgan bo’lsa, bunda
gap innovatsiyalar notijorat kraudsorsingi xaqida boradi.
Kraudfanding (
crowdfunding
) deganda, tijoriy innovatsion loyihalarni
birgalikda moliyalashtirish maqsadida ixtisoslashgan kraudfanding platformalarida
ko’ngilli xayriyalar to’plashdir. Kraudfanding va kraudsorsing bir-biri bilan yaxlit
bir butunlikni tashkil qiladi va uning bir qismi kabi munosabatda bo’ladi, ya’ni
kraudfanding kraudsorsing turlaridan biri hisoblanadi. Boshqacha qilib aytganda,
kraudfanding — moliyaviy kraudsorsing, internet tarmog’ida kraudfanding
platformasi yordamida ko’ngilli xafriyalar to’plash. Ishlab chiqarish funksiyalarini
kraudsorserlarga to’liq o‘tkazish «
sof kraudsorsing
» biznes-modeliga xos bo’lgan
xususiyat hisoblanadi. Bu korxona shtatidagi personal soni qisqarishiga olib
kelishi muqarrardir. Elektron tijorat kompaniyalaridagi insonlar soni kam sonli
bo’lib qoladi va rasmiy belgilari bo’yicha kichik biznes sub’ektlari qatoriga kirishi
mumkin bo’ladi, bunda ularni ishga rasmiylashtirish, ularning ish layoqatini
saqlash uchun ijtimoiy javobgar bo’lish va ta’til uchun pul to’lash shart bo’lmagan
yuzlab va xatto minglab kraudsorserlarni jalb qilish mumkin. Zamonaviy
kompaniyalar rivojlanishida ushbu trend boshqaruv bo’ginlari sonini kamaytirish
va boshqaruv tashkiliy tuzilmalarini soddalashtirishga yo’naltirish bilan birga
408
xattoki yirik korporatsiyalarda xam kuzatilmoqda. Kraudsorsing nafaqat tijorat
kompaniyalarining biznes-modellarini o’zgartiradi, balki ular kelajakda notijorat
soxasida xam zamon va makon bo’ylab cheklanmagan ochiq tashkilotlar barpo
etish asosida mexnatni tashkil qilishga o’tish bilan birgalikda kuzatiladigan
o’zgarishlar ro’y beradi. Kraudsorsingning tabiati va moxiyatini biznes,
kraudsorserning o’zi va mamlakat iktisodiyoti oladigan foyda belgilab beradi.
Bugungi kunda kraudsorsing loyihalarini amalga oshirayotgan biznes namoyish
etayotgan iqtisodiy va ijtimoiy xarajatlarni pasaytirish; innovatsion ishlanmalarni
rag’batlantirish; «omma» ishtirokida yaratilgan mahsulotga talabning ortishini
sanab o’tish mumkin. Xozirgi paytda kraudsorsing tibbiyot, farmatsevtika,
dasturlash, axborot hizmatlari bozori, ilmiy tadqiqot soxasida keng tarqalgan.
Kraudsorsing va kraudfanding asta-sekinlik bilan butun dunyoda ommaviylashib
bormoqda. Kraudsorsingning elektron tijorat bilan bog’lik loyihalari amalga
oshirilishini birinchi navbatda, ochiq kodli dasturiy ta’minot ishlab chiqish
soxasida kuzatish mumkin bo’lib, bunda istalgan shaxs dunyoning istalgan
nuqtasidan turib, kompyuterga utirishi, mahsulot ishlab chiqishi va bu bilan katta
muvaffaqiyatlarga
erishishi
mumkin.
Bir
tomondan,
kraudsorsingning
ommaviylashuv jarayoni davom etadi, chunki biznes iqtisodiy samara beradigan
xar narsaga ochiq bo’ladi. Boshqa tomondan - bu jarayonlar rivojlanishi ko’plab
kasblar vakillari, masalan, jurnalistlar, fotograflarning xozirdanoq ishga joylashish
borasida muammolar xis qiladigan xolatning namoyon bo’lishi bilan birgalikda
kuzatiladi, chunki istalgan shaxs ularning ishini ko’ngilli asosda bajarishi mumkin
bo’ladi. Kraudsorsing texnologiyalari - kelajak texnologiyalari ekanligi xaqidagi
xulosa unchalik shak-shubxa uygotmaydi. Kraudsorsing jarayoniga kirishishda
kraudsorser yo’lini tanlagan shaxslarning ijtimoiy ximoyalanmaganligi ishsizlik
muammosini yuzaga keltirmaydimi, degan savolga javob berish xam katta
axamiyatga molikdir. Bu makroiqtisodchi olimlarning vazifasi albatta, ammo
zamonaviy raxbarlar uchun bir narsa aniq — kompaniyalarga ularning tijorat
qudratlarini oshirishga imkon beradigan barcha innovatsion marketing vositalari
biznes xamjamiyati tomonidan qullab-quvvatlanadi va amaliyotga tatbiq etiladi.
409
Kraudsorsing jarayoni ishlab chiqarish modellarining xam, iste’mol modellarining
xam o’zgarishiga olib keladi. Jaxon bo’ylab ochiq boshlangich kodli dasturiy
ta’minot
mahsulotlari
ishlab
chiqarish
tobora
ommaviylashmoqda.
Kraudsorserlarning o’zi xam qo’shimcha iste’mol talabini faollashtiruvchi
hisoblanadi. Kompaniyalarni butunlay «100% kraudsorsing» biznes-modeliga
o’tkazish trendi barcha tarmoqlar uchun xam dolzarb emas. Lekin shunga
qaramay,
aloxida
tarmoq
vazifalarini
xal
qilish
uchun
kraudsorsing
texnologiyalaridan foydalanish deyarli barcha kompaniyalar uchun ochiqdir.
Kraud-loyihalar ishlab chiqish va joriy qilish soxasida boshqaruv vakolatlarini
kengaytirish ularning barcha iqtisodiyot tarmoqlarida ommaviyligi yanada
o’sishiga hizmat qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
