O’zbekiston respublikasi davlat soliq qo’mitasi

Pay — qishloqda mulkdor bo’lishning yangi shakli.

Mamlakatimizda aholining ko’pchilik qismi qishloqlarda yashaydi va qishloq xo’jaligi bilan shug’ullanadi. Bu tarmoqning iqtisodiyotimizda tutgan o’rni beqiyosdir. Buni quyidagi raqamlar yaqqol isbotlaydi. Mehnatga layoqatli aholining 46 foizi qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida band. Bu soha mamlakat yalpi ichki mahsulotining uchdan bir qismini beradi, uning mahsuloti aholi ehtiyojlariga ketadigan iste’mol buyumlari manbaining 90 foizini ta’minlaydi. Sanoatimizning mashinasozlik, kimyo, yengil va oziq-ovqat, to’qimachilik kabi eng muhim tarmoqlarining taqdiri ham qishloq xo’jaligi bilan bog’liq. Shunday ekan,qishloq xo’jaligi sohasida band bo’lgan mehnat-chini mulkdor qilish, ular daromadining xo’jalik erishgan pirovard natijaga bevosita sherik bo’lishiga ko’maklashish eng dolzarb vazifadir. Bu vazifa Prezident tomonidan Vazirlar Maxkamasining 1999 yil 16 fevraldagi Majlisidagi mahro’zasida 1999 yilning ustuvor yo’nalishlaridan biri sifatida belgilab berildi. Dehqonni mulkdor qilishning eng adolatli va qulay, bozor iqtisodiyoti mohiyatiga muvofiq, keluvchi shakli xo’jalik mulkidagi hissasini belgilab beruvchi «pay»dir, ya’ni qimmatbaho qog’ozlarning alohida turidir.

Pay shunday qimmatbaho qog’ozki, u birinchidan, jamoa xo’jaligi fondi hamma-sini emas, balki bir qismini, bo’linmas fond deb atalgan xo’jalikni rivojlantirishga yunaltiriladigan «qismining chegirilganidan qolganidir»; ikkinchidan, pay boshqa qimmatbaho qog’ozlar singari fond birjalarida sotilmaydi, qayta sotilmaydi, almash-tirilmaydi, boshqa shaxsga berilmaydi; uchinchidan, undan qanchalik ko’p daromad kelishi (dividend) boshqa aktsiya qog’ozlaridan tubdan farq qilib, mulk egasining mehnati, tashabbusi, tadbirkorligiga bog’liqdir; turtinchidan, pay yopiq turdagi aktsionerlik jamiyatining ifodasidir; beshinchidan, pay jamoa xo’jaligiga, uning ikisodiyotiga,fondlariga kanchalik hissa qo’shganligiga muvofiq tarzda taqsimlanadi, guyo bepul berilayotgandek ko’rinsada, xo’jalik a’zosining ilgarigi mehnatlari uchun berilgan mulkidir. Mulkiy munosabatlarning bunday echimi bizning O’zbekistonda birinchi marta tatbiq etilayotir. Bu yuqorida aytilgan o’rta mulkdorlar sinfini shakllanti-rishning g’oyat adolatli vositasi bo’ldi. Ammo bundagi muammo — dehqonni, qishloq kishisini, oddiy odamlarning bunday mulk bilan qanday muomala qilishi, payni mulk sifatida qanday tasarruf etishi,undan oilasi va jamiyat manfaatlari yo’lida samarali foydalanishi masalasidir. Iqtisodiy savodxonlik ana shu muammoning echimi uchun asosiy kalitdir.