O’zbekiston respublikasi davlat soliq qo’mitasi

Qiymat va baxo. Qiymat tovar ishlab chiqarishning iqtisodiy kategoriyasi bo’lib, tovar buyumlashgan ijtimoiy mexnati. Qiymat tovar sub’stantsiyasi bo’lib, sifat jixatidan bir xildagi ijtimoiy mexnat, mavxum mexnat tushuniladi. Tovarning qiymat miqdori ijtimoiy zarur ish vaqti bilan o’lchanadi. Faqat ijtimoiy qiymat iste’mol qiyma-tiga ega, almashuvda qatnasha oladigan maxsulotlargina qiymatga ega bo’ladi.

Qiymat bozor iqtisodida xar bir tovar ishlab chiqaruvchining ishlab chiqarish jarayoni samaradorligi va ijtimoiy foydaliligi me’zoni bo’lib xizmat qiladi. Ular aloxida xo’jalik yurituvchi va ijtimoiy sub’ekt xisoblanadi. Rivojlangan tovar ishlab chiqarish sharoitida qiymat namoyon bo’lishining pul shaklini olib, baxo shaklida amal qiladi. Baxo tovar qiymatining pulda ifodalanishidir. Tovar qiymati qonuniy tarzda o’zini baxo orqali aniqlaydi, o’z tushunchasiga nisbatan boyroqdir. Baxoda qiymatdan tash-qari iste’mol qiymati (naflilik qarashlari) xam namoyon bo’ladi. Shu bilan bog’liq xolda baxo qiymatdan tashqari talab va taklifga qarab o’zgarib turadi. Baxo qiymat miqdoriga bog’liq bo’lsa xam, u bilan teng bo’lmasligi mumkin. Baxo amalda (xamisha) tovar qiymatini aks ettira olmaydi xam.

Bozor iqtisodi sharoitida fan-texnika taraqqiyoti investitsiya siyosatini amalga oshirish natijasida ijtimoiy-zaruriy mexnat miqdoriga ta’sir etib, tovar qiymati miqdori-ning o’zgarishiga sabab bo’ladi. Shunday qilib, qiymat qonuni tovar ishlab chiqarish-ning umumiy iqtisodiy qonunidir. Qiymat qonuni tovar ishlab chiqarishning asosiy regulyatori sifatida barcha iqtisodiy qonunlar tizimida aloxida o’rin tutadi. Uning talab-lari va amal qilish xususiyatlarini bilish bozor iqtisodiyotini to’g’ri yo’naltirish va rivojlantirishda muxim rol o’ynaydi.