O`zbekiston respublikasi davlat soliq qo`mitasi soliq akademiyasi m. I. Kutbitdinova «institutsional iqtisodiyot»

Xususiy mulkchilik
 individning jamoaviy xo`jalik faoliyatidan ajralib
chiqishini o`zida namoyon etadi va quyidagi asosiy xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
·
iqtisodiy agentlarning mustaqilligi;
·
 mehnt sharoitlari va natijalarining erkin aylanishi;
·
hokimiyat huquqlariga qaraganda mulkiy huquqlarning yetarliligi;
·
mulkdorning mulkiy javobgarligi.
 Xususiy mulk institutining shakllanishi tobelikning yangi shakli – iqtisodiy
tobelikning paydo bo`lishiga olib keldi. Xodimning ishlab chiqarish vositalaridan

---

43
ajralishi bilan bir qatorda ishlab chiqaruvchining o`z mehnatining mahsuliga
bo`lgan huquqidan mahrum etilishi yuz berdi.
5.
Korporativ mulk
. Ko`plab tadqiqotchilar korporativ mulkni xususiy mulk
bilan tenglashtirib, korxonani tashkil etishning korporativ shaklini mulkiy
majmuani ishonchli boshqarish shakli sifatida talqin etishni taklif qilishadi.
Korporativ mulkchilikning asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: mulkning
ayrim shaxslarga taqsimlanganligi; iqtisodiy agentlarning tobelik munosabatlari;
iqtisodiy agentlar javobgarligining cheklanganligi; qayta taqsimlash munosabatlari
sohasida mulkdan keladigan daromadlar rolining keskin ortishi; mulkdor –
korporatsiya huquqlarini bilvosita himoyalash orqali mehnat sharoitlarini takroriy
yaratish.
6.
Ijtimoiy mulk
. Ijtimoiy mulk yuridik va jismoniy shaxslar mulki bilan
birga mavjud bo`ladi. Jamiyat mulki, ko`p holatlarda davlat tomonidan
boshqarilishiga qaramay, unga tegishli emas. Jamiyatning muammosi resurslarni
takroriy yetishtirish va mulkdan daromad – monopol rentani olish ustidan nazorat
o`rnatishdan iborat.
Ijtimoiy mulkchilikning asosiy xususiyatlari quyidagilarni o`z ichiga oladi:
a) jamiyatning hokimiyat apparati sifatida davlatdan ajratilishi;
b) jamiyatning tabiiy resurslarga monopoliyasi;
v) ijtimoiy mulk ob’ektlaridan foydalanishning konsession mexanizmi;
g) ishlab chiqaruvchining o`z faoliyati natijalariga mulkchiligi;
d) ijtimoiy mulkdan keladigan daromadlardan jamiyat a’zolarining ijtimoiy
ahamiyatli ehtiyojlarini qondirish uchun foydalanish.
7.