Oʻzbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xozazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti fizika kafedrasi

Tezliklarni qo’shishning relyativistik qonuni
Bu qonun Lorents almashtirishlaridan keltirib chiqariladi. Aytaylik K' sanoq sistemasida (raketada) biror jism OX o’q


bo’ylab o’zgarmas v¹ tezlik bilan xarakatlanayotgan bo’lsin.
K' sistema (raketa) K sistemaga (erga) nisbatan xuddi o‟sha yo’nalishda v nisbiy tezlik bilan xarakatlanadi. Jismning K sistemaga nisbatan tezligi quyidagiga teng:

Bu tezlik K sistemadagi (Erdagi) kuzatuvchi o’lchaydigan natijalovchi tezlikdir. Bu tezlikni Lorents almashtirishlari yordamida topamiz. Xaqiqatan, (4') ga muvofiq:

Bu tezliklarni qo’shishning relyativistik qonunidir. Bu qonun umumiy xarakterga ega bo‟lib, tabiatdagi katta-yu-kichik tezliklarni qo’shishda aniq natija beradi. Dunyoda yorug’likning c tezligidan katta tezlik yo’q. Kushiluvchi v' va v tezliklarning qiymati xar qancha katta bo’lganda, ya’ni yorug’lik tezligiga juda yaqin bo’lganda xam, bari bir, natijalovchi tezlik yorug’lik tezligidan kichikligicha qolaveradi. Misol. Yerga nisbatan v tezlik bilan uchib barayotgan raketadan, xuddi shu yo’nalishda yorug’lik signali uzatilmoqda. Bu signalning Yerga nisbatan tezligi qanday? Yechilishi: Tezliklarni qo’shishning relyativistik qonuniga muvofiq (v' = C bo’lganidan):

Xulosa: jism yoki jism zarrasining tezligi xar qanday sanoq sistemasida xam yorug’likning c tezligidan katta yoki xatto unga teng bo’la olmaydi.

Adabiyotlar:

1. 
   A.A.Detlaf, B.M.Yavorskiy. Kurs fiziki. M.: Visshaya shkola", 2000, gl. 46.
   
2. 
   A.I.Naumov. Fizika atomnogo yadra i elementarnix chastits. M.: Prosveùeniya 1984, gl. VIII.
   
3. 
   Fundamentalnaya struktura materii. M.: "Mir", 1984. 173-204.
   
4. 
   I.V.Savelev. Kurs obshey fiziki, kniga 5. Kvantovaya optika, atomnaya fizika, fizika tverdogo tela, fizika atomnogo yadra i elementarnix chastits. 1998. 5. O.Axmadjonov. Fizika kursi. IIIq. T.1989,
   

6. R.Bekjonov. Yadro fizikasi. T. "O'qituvchi", 1975. IX bob, 213-260 b