O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARNI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI

FIZIKA KAFEDRASI

FIZIKA FANI BO’YICHA

MUSTAQIL ISH

BAJARDI: 130-20- guruh talabasi

Alibekov Ozodbek

TEKSHIRDI:

Mavzu: Ultratovush va uning qo’llanilishi.

MAVZU REJASI

1.Ultratovush.

2.Ultratovushning o’ziga xos xususiyatlari.

3.Ultratovushning qo’llanilishi.

4.. Xulosa.

5.Foydalanilgan adabiyotlar.

Ultratovush — chastotasi 15 - 20 kHz dan oshadigan elastik tebranishlar va to'lqinlar. Ultratovush chastotalar mintaqasining pastki chegarasi, uni eshitiladigan tovush maydonidan ajratib, odam eshitishning sub'ektiv xususiyatlari bilan belgilanadi va shartli hisoblanadi, chunki eshitish sezgisining yuqori chegarasi har bir inson uchun har xil. Ultratovush chastotalarining yuqori chegarasi elastik to'lqinlarning jismoniy tabiati bilan bog'liq bo'lib, ular faqat moddiy muhitda tarqalishi mumkin, ya'ni. agar to'lqin uzunligi gazdagi molekulalarning o'rtacha erkin yo'lidan yoki suyuqlik va qattiq moddalardagi atomlararo masofalardan sezilarli darajada katta bo'lsa. Normal bosimdagi gazlarda ultratovush chastotalarining yuqori chegarasi  109 Hz, suyuq va qattiq jismlarda chegara chastotasi 1012-1013 Hz ga etadi. Ultratovush to'lqin uzunligi va chastotasiga qarab nurlanish, qabul qilish, ko'paytirish va qo'llashning o'ziga xos xususiyatlariga ega, shuning uchun ultratovush chastotalari maydoni uch sohaga bo'linadi:
• past ultratovush chastotalari (15*104 - 105 Hz);
• o'rtacha (105 - 107 Hz);
• yuqori (107 - 109 Hz).
109 - 1013 Gts chastotali elastik to'lqinlar odatda gipersound deyiladi.
Ultratovush elastik to'lqinlar sifatida.
Ultrasonik to'lqinlar (eshitilmaydigan tovush) tabiatan eshitiladigan diapazonning elastik to'lqinlaridan farq qilmaydi. Faqatgina bo'ylama to'lqinlar gazlar va suyuqliklarda tarqaladi, va bo'ylama va kesish to'lqinlari qattiq moddalarda tarqaladi.
Ultratovushning tarqalishi har qanday chastota diapazonidagi akustik to'lqinlar uchun umumiy bo'lgan asosiy qonunlarga bo'ysunadi. Targ'ibotning asosiy qonunlariga turli xil muhit chegaralarida tovushning aks etishi va tovushning sinishi, tovushning difraksiyasi va tovushning tarqalishi, to'siqlar mavjud bo'lganda muhitda bir xil bo'lmaganligi va chegaralardagi notekisliklar, to'lqin qo'llanmasining tarqalish qonunlari kiradi. muhitning cheklangan joylarida. Bunda tovush to'lqinining uzunligi va D geometrik kattaligi - tovush manbai yoki to'lqin yo'lidagi to'siq, o'rtacha bir xil bo'lmaganlik o'rtasidagi nisbat muhim rol o'ynaydi. D da tovushlar to'siqlar yaqinida tarqalishi asosan geometrik akustika qonunlariga muvofiq sodir bo'ladi (aks ettirish va sinish qonunlaridan foydalanishingiz mumkin). Tarqalishning geometrik sxemasidan chetlanish darajasi va difraksiya hodisalarini hisobga olish zarurati parametr bilan belgilanadi, bu erda r - kuzatuv nuqtasidan difraksiyani keltirib chiqaradigan ob'ektgacha bo'lgan masofa.

Cheksiz muhitda ultratovush to'lqinlarining tarqalish tezligi muhitning elastikligi va zichligi xususiyatlari bilan belgilanadi. Cheklangan muhitda to'lqinlarning tarqalish tezligiga chegaralarning mavjudligi va tabiati ta'sir qiladi, bu tezlikning chastotaga bog'liqligiga olib keladi (tovush tezligining tarqalishi). Ultrasonik to'lqinning ma'lum bir yo'nalishda tarqalishi bilan amplitudasi va intensivligining pasayishi, ya'ni tovushning susayishi, har qanday chastotali to'lqinlarda bo'lgani kabi, to'lqin jabhasining manbadan uzoqlashishi bilan, tarqalish va tovushni yutish. Ham eshitiladigan, ham eshitilmaydigan diapazonlarning barcha chastotalarida muhitning siljish yopishqoqligi (ichki ishqalanish) natijasida kelib chiqadigan "klassik" yutilish sodir bo'ladi. Bundan tashqari, qo'shimcha (gevşeme) yutilish mavjud, bu ko'pincha "klassik" yutilishdan sezilarli darajada oshadi.
Ovoz to'lqinlarining sezilarli intensivligida chiziqli bo'lmagan ta'sirlar paydo bo'ladi:
• superpozitsiya printsipi buzilgan va ohanglar paydo bo'lishiga olib keladigan to'lqinlarning o'zaro ta'siri paydo bo'ladi;
• to'lqin shakli o'zgaradi, uning spektri yuqori garmonikalar bilan boyitiladi va shunga mos ravishda yutilish kuchayadi;
• ultratovush intensivligining ma'lum bir chegara qiymatiga yetganda, suyuqlikda kavitatsiya paydo bo'ladi (pastga qarang).
Lineer akustika qonunlari va nochiziqli effektlarni e'tiborsiz qoldirish ehtimoli qo'llanilishining mezoni: M  1, bu erda M = v / c, v - zarrachalarning to'lqindagi tebranish tezligi, c - to'lqin tarqalish tezligi. .
Parametr M "Mach raqami" deb nomlanadi.