O„zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkеnt axborot tеxnologiyalari

O„ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKЕNT AXBOROT TЕXNOLOGIYALARI UNIVЕRSITЕTI

KOMPYUTER INJINIRINGI FAKULTETI


Axborot texnologiyalari kafedrasi

MA‟LUMOTLAR BAZASI fanidan laboratoriya ishlari bo'yicha uslubiy ko„rsatma

Toshkent- 2020

Mualliflar: Usmonov J.T., Qosimova U., Pulatova Z. M., Abidova F.Sh.,

―Ma‘lumotlar bazasi‖ . Uslubiy qo`llanma. - Toshkent: TATU.2020. - 136 b.
Ushbu uslubiy ko„rsatmada ―Ma‘lumotlar bazasi‖ fanidan laboratoriya
mashg‘ulotlarini bajarish ketma-ketligi keltirilgan. Laboratoriya
mashg`ulotlarida ma‘lumotlar bazasini tashkil etuvchilarining xususiyatlarini o`rganish va olingan bilimlar bo`yicha topshiriqlar jamlanmasidan iborat.
Uslubiy ko„rsatmada berilgan topshiriqlarni bajarish ushun MySQL va
Php dasturlash tillarida bajarilgan. Bundan tashqari talabalar bilimlarini
mustahkamlash uchun mashqlar va nazorat savollari berilgan

Uslubiy ko„rsatma 5330500- Kompyuter injiniring (―Kompyuter

injiniringi‖, ―AT-Servis‖, ―Multimediya texnologiyalari‖), 5330600 – Dasturiy
injiniring, 5350100 – Telekommunikasiya texnologiyalari (―Telekommunikasiyalar‖, ―Teleradioeshittirish‖, ―Mobil tizimlar‖), 5330300 – Axborot xavfsizligi (Axborot, kommunikasiya texnologiyalari va servis), 5350200 – Televizion texnologiyalar (―Audiovizual texnologiyalari‖, ―Telestudiya tizimlari va ilovalari‖), 5350300 – AKT sohasida iqtisodiyot va menejment, 5350600 – AKT sohasida iqtisodiyot va menejment, 5350600 – Pochta aloqasi texnologiyasi, 5350400 – AKT sohasida kasbiy ta‘lim, 5350500
– Axborotlashtirish va kutubxonashunoslik bakalavr yo`nalishida tahsil oluvchi talabalari uchun moljallangan.
Uslubiy ko„rsatma Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot
texnologiyalari universiteti ilmiy-uslubiy kengashi majlisida ko„rib chiqilgan va
chop etishga ruxsat etildi. (2020 yil ―_____‖ ―________________‖ ―____‖ –
sonli bayonnoma)

Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari

universiteti, 2020 yil

2

MUNDARIJA

Kirish………………………………………………………… 4

………..

1. Ma‘lumotlar bazasini loyihalash, mohiyat – aloqa
diagrammasini qurish 7
2. Rеlyatsion ma‘lumotlar bazasini loyihalash 12
3. SQL tilida jadvallar yaratish, o‗zgartirish va o‗chirish. 15
4. Ma‘lumotlarni tanlash va ular ustida amallar. 21
5. AND, OR, NOT mantiqiy stanndart so‗zlardan foydalanish. 25

6. 
   Ma‘lumotlarni saralash. Where standart so‗zidan
   

Foydalanish ³⁰

7. 
   Group by va Order by standart so‗zlaridan foydalanib so‗rov
   

yaratish 41

8. Having standart so‗zi orqali so‗rovlar yaratish. 46

9. Union, Intersect va Minus standart so‗zidan foydalanish. 49
10. Standart funksiyalardan foydalanib so‗rovlar yaratish. 56
11. Agrеgat funksiyalardan foydalanish. 61
12. Bir nеchta jadvallar birlashtirish, «Join» lar bilan ishlash. 70
13. Murakkab so‗rovlar yaratish. 76
14. SQL tilida INDEX yaratish 79
15. Tasavvur, VIEW yaratish va undan foydalanish 84
16. SQLda funksiyalar yaratish 87
17. SQLda triggеrlar yaratish 91

18. 
    C++ va ma‘lumotlar bazasi yordamida oddiy intеrfеys
    

yaratish 99
19. C++ da ADO va ODBC dan foydalanib qatorlarga ma‘lumot

kiritish, o‗zgartirish va o‗chirish 108

20. C++da Windows Form Data Controldan foydalanish 115

21. 
    Laboratoriya ishlarini bajarishga topshiriq variantlari………... 119
    

21. 
    Foydalanilgan adabiyotlar………………………………….…. 120
    

21. 
    1-ilova……………………………………………………….... 121
    

21. 
    2-ilova……………………………………………………….... 122
    

KIRISH
Hozirgi kunda inson faoliyatida ma‘lumotlar bazasi (MB) kerakli axborotlarni to„plash, saqlash va qayta ishlashda muhim o„rin tutmoqda. Chunki jamiyat ishlab chiqarishining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o„zimizga kerakli ma‘lumotlarni olish uchun, albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo„layapmiz. Shuning uchun ham MB bilan muloqot qilish axborot almashinuv texnologiyasining eng dolzarb muammolaridan biriga aylanib borishi hozirgi davr taqozosidir.
Axborot texnologiyalarining taraqqiyoti va axborot oqimlarining tobora ortib borishi insoniyatni ma‘lumotlarni o„z vaqtida qayta ishlash choralarining yangi uslublarini qidirib topishga majbur qilmoqda. Ma‘lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun MBni yaratish, so„ngra undan oqilona foydalanish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biriga aylandi.
Shuni ham e‘tiborga olish kerakki, mа‘lumоtlаr bаzаsi dasturiy mahsulotlari rivojlanishi vaqt o„tishi bilan tоbоrа standartlashib bоrmоqdа. Bu jаrаyon har хil kоmpyuter muhitlаridа fаоliyat ko‗rsаtuvchi ахbоrоt tizimlаrini yarаtishdа yagоnа stаndаrt til yarаtish zaruriyatini keltirib chiqardi. Stаndаrt til bir buyruqlar to‗plаmini bilgаn fоydаlаnuvchilаrgа ulаrni shахsiy kompyuter, tаrmоq avtomatlashtirilgan ishchi joyi (AIJ) yoki katta EHMdа ishlаshlаridаn qаt‘iy nаzаr mа‘lumоtlarni yig„ish, saqlash, izlаsh vа uzаtishgа imkоn berаdi. Ana shunday standart tillardan biri SQL tilidir.