O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al

Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi klassifikatsiyasi  

 

Ko'pincha jiddiy dasturlarda siz ish paytida hajmi va tuzilishi o'zgarishi kerak 

bo'lgan ma'lumotlardan foydalanishingiz kerak. Dinamik qatorlar bu erda 

yordam bermaydi, chunki qancha xotira ajratilishi kerakligini oldindan aytib 

bo'lmaydi - bu faqat ish paytida aniqlanadi. Masalan, biz matnni tahlil 

qilishingiz va unda qanday so'zlar va qancha miqdorda mavjudligini 

aniqlashimiz kerak va bu so'zlarni alifbo tartibida tartibga solish kerak.  

Hammasi bo'lib, dinamik ma'lumotlar tuzilishining 6 ta asosiy turi mavjud: 

 

• 

 

Stek  

• 

 

Navbat  

• 

 

Ro’yhat  

• 

 

Daraxt  

• 

 

Graf  

 

Ro‘yxat. Ro'yxatning 3 turi mavjud:  

• 

 

Bir bog’lamli (chiziqli)  

• 

 

Ikki bog’lamli  

• 

 

Siklik  

 

Bir bog'lamli ro'yxat navbatga o'xshaydi, lekin undan farqli o'laroq, ro'yxat 

bilan ishlaganda, siz istalgan joyga biron bir narsani qo'shishingiz va 

---

ro'yxatning yuqori qismida faqat bitta ko'rsatgichdan foydalanishingiz 

mumkin.  

Ikkala bog'langan ro'yxat. Bir bog'lamli ro'yxat bilan ishlashda ko'plab 

muammolar ulardagi oldingi elementga o'tishning iloji yo'qligidan kelib 

chiqadi 

 

 

 

1-rasm. Ro’yhat tuzilishi 

Navbat - bu elementlarning to'plamidir, unda yangi elementlarni qo'shishga 

ruxsat beriladi (u navbatning boshlanishi deb ataladi) va mavjud elementlarni 

faqat ikkinchi chetidan o'chirish, qaysi biri? chiziqning oxiri deb nomlangan.  

Stek - bu elementlarning to'plami bo'lib, unda yangi elementlarni qo'shish va 

mavjud elementlarni faqat bitta uchidan olish mumkin bo'ladi. 

Zamonaviy kompyuterlarda stek quyidagi maqsadlarda ishlatiladi:  

• 

 

mahalliy o'zgaruvchilarni aniqlash  

• 

 

protsedura yoki funktsiya parametrlarini joylashtirish  

• 

 

Qaytish manzilini saqlash (protseduradan qaysi manzilga qaytishingiz 

kerak)  

• 

 

vaqtincha ma'lumotlarni saqlash, ayniqsa Assembler-da dasturlash 

paytida  

 

3.  Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi - ro’yhatlar  

---

 

Chiziqli ro’yhatlarda har bir element o’zidan keyingisi yoki oldingisi bilan 

ham bog’langan bo’lishi mumkin. Birinchi holatda, ya’ni elementlar o’zidan 

keyingi element bilan bog’langan bo’lsa, bunday ro’yhatga bir bog‘lamli 

ro‘yhat deyiladi. Mazkur ko’rinishdagi ro’yhat elementi k’rsatkichining 

o’ziga xosligi shundan iboratki, u faqatgina ro’yhatning navbatdagi elementi 

adresini ko’rsatadi. Bir tomonlama yo’naltirilgan ro’yhatda eng so’nggi 

element ko’rsatkichi bo’sh, ya’ni NULL bo’ladi.  

Agar har bir element o’zidan oldingi va o’zidan keyingi element bilan 

bog’langan bo’lsa, u holda bunday ro’yhatlarga 2 bog‘lamli ro‘yhatlar 

deyiladi.  

Agar oxirgi element birinchi element ko’rsatkichi bilan bog’langan bo’lsa, 

bunday ro’yhatga halqasimon ro‘yhat deyiladi. Ro’yhatning har bir elementi 

shu elementni identifikatsiyalash uchun kalitga ega bo’ladi. Kalit odatda 

butun son yoki satr ko’rinishida ma’lumotlar maydonining bir qismi sifatida 

mavjud bo’ladi.  

Ro’yhatlar ustida quyidagi amallarni bajarish mumkin: 

- ro’yhatni shakllantirish (birinchi elementini yaratish);  

- ro’yhat oxiriga yangi element qo’shish;  

- berilgan kalitga mos elementni o’qish;  

- ro’yhatning ko’rsatilgan joyiga element qo’shish (berilgan kalitga mos 

elementdan oldin yoki keyin)  

- berilgan kalitga mos elementni o’chirish;  

- kalit bo’yicha ro’yhat elementlarini tartibga keltirish.  

Ro’yhatlar bilan ishlashda dasturda boshlang’ich elementni ko’rsatuvchi 

ko’rsatkich talab etiladi.  

 

4.