O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universitetiqarshi filiali

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA
KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETIQARSHI FILIALI
“TT va KT ” FAKULTETI
2 -BOSQICH RI-11-21 GURUH TALABASINING “Diskret tuzilmasi” FANIDAN TAYYORLAGAN
MUSTAQIL ISHI-6
Grafda turg’unlik to’plami. Graflning ichki va tashqi turg’unliklar soni.
Reja:

• Turg‘unlik davrini bo‘ylama yo‘nishdagi kesish tezligiga bog’liqligi.
• Graflning ichki va tashqi turg’unliklar
• O‘zgaruvchi kesish tezligi bilan ishlashda keskich turg‘unlik davrini aniqlash.

Turg‘unlik davrini bo‘ylama yo‘nishdagi kesish tezligiga bog’liqligi
Turg‘unlik davri (yoki oddiygina turg‘unlik) deb qabul qilingan mezonga (kriteriya) muvofiq bo‘luvchi o‘tmaslanishi davrigacha (moment) ketma-ket ikkita charxlashlar orasidagi kesuvchi asbobning ishlash davomiyligicha aytiladi. Kesuvchi asbob to‘xtovsiz yoki to‘xtab-to‘xtab ishlashi mumkin. Turg‘unlik davri T ni V kesish tezligiga boғliqligini ko‘rib chiqamiz. O‘tkazilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki, kesish tezligini oshishi bilan turg‘unlik davriko‘p xollarda keskin ravishda kamayadi.
Umumiy ko‘rinishda bu boғliqlikni boshqa doimiy sharoitlarda quyidagi formula bilan ifodalash mumkin.
V z
T  const
(114)
bu yerda z > 1
Bu boғliqlikni shuningdek quyidagi ko‘rinishda ham ifodalash mumkin.
1 T m
T z
V  const  C
(115)
bu yerda m  1  1
z
z kattalikni nisbiy kesish tezligining ko‘rsatkichi, m kattalikni esa nisbiy turg‘unlik ko‘rsatkichi deb ataladi.
(1) va (2) formulalardan ko‘rinadiki, agarda V1 va V2 kesish tezliklariga T1
va T2 turg‘unlik davrlari muvofiq bo‘lsa, u holda
 V1 
T2
T  V z
1   2 
(116, a)
 T1 
V2
1   2 
V  T m
(116, b)
1 1 2 2
T V z  T V z  Cz  const
(117)
V T m  V T m  C  const
1 1 2 2
(118)
(3) formula (turg‘unlik davrining chegaralangan chegara qiymatlarida) berilgan turg‘unlik davriga javob beruvchi kesish tezligini aniqlash imkonini beradi.
Misol uchun qandaydir V1 kesish tezligida T1 turg‘unlik davri olingan bo‘lsin: qandaydir berilgan T2 turg‘unlik davriga javob beruvchi V2 kesish tezligini topish
talab qilinadi. (3 b) formuladan:
 
T
V  V  
 T m 
2 1
(119)
Bu formula kesuvchi asboblarni kesish xususiyatlarini solishtirma tajribalarda va turg‘unlik boғliqliklarini tekshirishda ko‘p qo‘llaniladi.
T-V boғliqlik shuningdek kesuvchi asboblarning turg‘unlik davrini optimal qiymatini aniqlash uchun asosiy bo‘lib hisoblanadi. z ko‘rsatkichning doimiy
qiymatida logarifmik koordinatalarda (qo‘sh logarifmik setkada) qurilgan grafikda
T-V boғliqlik tik bo‘lgan to‘g‘ri chiziq bilan ifodalanadi (88, a shakl).
T-V to‘g‘ri chiziq va abstsissa o‘qining manfiy yo‘nalishi orasidagi tangens
burchak (koordinata o‘qlari bo‘yicha bir xil logarifmik masshtablarda) (1) formulada z miqdoriy ko‘rsatkichga teng bo‘ladi.
(2) formula bilan ifodalangan teskari boғliqlik logarifmik koordi-natalarda
=arctgm burchak abstsissa o‘qining manfiy yo‘nalishi bilan hosil bo‘luvchi qiya to‘g‘ri chiziq bilan ifodalanadi. (shakl -88, b).
88-шакл