|
Birga-bir aloqa(1:1):
Har bir baqt momemtida A mohiyatning har bir (nusxagasiga) vakiliga B mohiyatning vakili 1 yoki 0 bilan mos keladi
1 1
A AB B
Masalan: O’quvchi jinsi erkak yoki ayol bo’lishi mumkun.
Birga-ko’p aloqa(1:M): A mohiyatning bitta vakiliga 0,1 yoki B mohiyatning bir necha vakili mos keladi.
1 M
A AB B
Masalan: O’quvchi imtihondanda javob berishiga 1 yoki 2 yoki 3 yoki 4 yoki 5 ball olishi mumkin. Xuddi shunday ikkala yo’nalishda ham mohiyatlar orasida aloqa bo’lishi mumkin. Yana ikkita aloqa turi mavjud.
Ko’pga –bir aloqa (M:1)
M 1
A AB B
Ko’pga –ko’p aloqa (M:N)
M N
A AB B
Masalani quyilishi. Predmet sohani taxlili(PS) uni quyidagi tashkil etuvchilarini o‘rganishni taqazo etadi: ob’ektlar, ob’ekt xossalari, bog‘lanishlar (ob’ekt munosobatlari), vaqt oralig‘i (ob’ektlar aniq xolatlarda bo‘lishini belgilovchi vaqt) Jadvallar(1.1 ... 1.6)
Misol PS. " Omborxona "
Jadval 1.1
Ob’ektlar
|
Soni
|
1.Omborxona
|
nl
|
2.Materiallar
|
p2
|
Z.Ta’minlovchi
|
pZ
|
4.Istemolchi
|
p4
|
5.SHahar
|
p5
|
6. Detal
|
pb
|
ob’ektlar, ularning xususiyatlari
|
|
|
|
Jadval
|
1.2.
|
Xususiyatlar
|
kim ga tegishli tegishli
|
omborxona
|
nomi
|
soni
|
omborxona
|
|
|
|
kirim
|
chiqim
|
Jadval 1-3.
xususiyatlar materiallar
|
nomlar
|
iste’molchi
|
kaerda saqlanadi
|
|
|
|
|
Jadval 1-4.
xususiyatlar shahar
|
pochta indeksi
|
nomlar
|
nima bilan ta’minlaydi
|
nima chiqari ladi
|
iste’molchi
|
ta’minlovchi
|
|
|
|
|
|
|
|
Jadval 1-5.
xususiya
|
ishlatil-
|
1ta
|
rang
|
kaysi
|
detal
|
detal
|
KIM
|
tlar
|
gan mate-
|
detal
|
|
ombor
|
nomi
|
ogir
|
taiyor
|
|
rial
|
sarfi
|
|
xonadan
|
|
ligi
|
laidi
|
detal
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Jadval 1-6.
xususiyatlar iste’molchi
|
nom
|
materiall ar
|
detallar nomlari
|
iste’molchi adresi
|
ombor xonadan
|
|
|
|
|
|
|
Aloqalar (ob’ektlar orasidagi munosabatlar),
CHizma 1.1. «Omborxona» ob’ektli modeli elementlari orasidagi ob’ektli munosobatlar
«Mohiyat - aloqa» modeli, predmet sohani tashkil qiluvchi uchta asosiy komponentlardan foydalanib kuriladi: mohiyat, atribut, aloqa. Konstruktiv elementlar tarkibida «VAQT» tashkil etuvchisi oshkormas holda ishtirok etishi mumkin. Modelda vaqt, yil, sana va shunga uxshash atributlar tasvirlanadi.
«Aloqa» modelini kurishda moxiyat mavjud jarayonni yoki xodisani, ob’ektni abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut birorta kiymatlar tuplamidan qiymat qabul qiluvchi, nomli xarakteristika bilan tasvirlanadi.
«Moxiyat - aloqa» modelidagi aloqalarga, ikki moxiyat o‘rtasidagi har qanday alokqa toifalariga xos munosabatlarni ko‘yish kerak (binar, teriar..., p-iar).
Loyiha hakidagi informatsiya diagramma kurinishida rasmiylashtiriladi, buninguchun quyidagi belgilar kiritiladi:
moxiyat toifasi - turtburchaklar;
atribut- ovallar, ular mos mohiyatlar bilan yo‘nalishsiz qirralar bilan bog‘lanadi;
aloqalar (munosabatlar)- romblar, ular moxiyat toifalari bilan yunalishsiz kirralar bilan bog‘lanadi, binar bog‘shlarda esa yo‘nalishli qirralar bilan bog‘lanadi;
"Moxiyat - aloqa" modeli predmet sohani (PS) fak,at bir kismini akslantiradi, bu holda uni lokal model deyiladi. PS hakida tula ma’lumotga ega bulish uchun, uni etarlicha tekshirish zarur va ular avvalgisini tuldiradigan lokal modellar qurish kerak. Sungra lokal
modellar birlashtirilib, PS haqida bir butun kompozitsion tasvirga ega bo‘lamiz.
Misol.
CHizma 1.2. «Omborxona» predmet sohasi uchun Mohiyat - aloqa modeliga misol.
Bu Mohiyat - aloqa modeliga misol o‘z tarkibiga beshta lokal modellarni birlashtiradi.
Topshiriq variantlari.
1. Universitet talabalari.
2. Taksipark.
3. Korxona ishchi xodimlari.
4. Savdo rastasi ishi.
5. Telefon kompaniyasi abonentlari.
6. Kasalxonadagi kasalliklar tarixini yuritish.
7. Aviakassa.
8. Mexmonxona.
9. Qishloq fuqarolar yig‘inlari.
10. Soliqlar nazoratini yuritish.
11. Davlat Avtomobil nazorati ishi.
12. Ichki ishlar vazirligi MB va dasturi
13. Bank.
14. Bank kredit bo‘limi.
15. Futbol chempionati.
1-laboratoriya mashg’uloti
Moxiyat-aloqa modelini ishlab chiqish
MAVZU: MA’LUMOTLAR BAZASINI BOSHQARISH TIZIMLARIDA JADVALLAR YARATISH, MA’LUMOT TURLARIDAN FOYDALANISH.
Ishdan maqsad: Microsoft Access, MySQL va ORACLE muhiti bilan tanishish, ma’lumot turlarini o’rganish va o’quv ma’lumotlar bazasini uchun jadvallarni hosil qilish.
Qo’yilgan masala: Topshiriq variantida berilgan soha uchun ma’lumotlar bazasini Access muhitida yaratish.
Ish tartibi:
Laboratoriya ishi nazariy ma’lumotlarini o’rganish;
Berilgan topshiriqning loyihasini ishlab chiqish;
Access muhitida tizimni yaratish;
Natijalarni tekshirish;
Hisobotni tayyorlash va topshirish.
MS Access 2013 muhiti
MS Access tizimi MS Office ning asosiy tarkibiy qismlaridan bo’lib , relyatsion MB bilan ishlash uchun mo’ljallangan. Mazkur MB bilan ishlash tizimining alohida jihati: ma’lumotlar bazasining barcha axborotlari bitta faylda saqlanadi(*.mbd). Berilganlar jadvallaridan tashqari shu faylni o’zida MB bilan ishlash uchun ilovalarni tarkibiy qismlari – ekranli shakllar (Formalar), hisobotlar, talab-so’rovnomalar, programmalash modullari saqlanadi.
MB bilan ishlash uchun tizim MS Jet database engine – MB boshqarish tizimidan foydalanadi. Ushbu tizim foydalanuvchilar va tizimdagi masalalarning berilganlarini tanlab olish saqlash uchun xizmat qiladi. MB bilan ishlash uchun programmalash modullarini yozilish tili – MS Visual Basic for Applications (VBA) programmasi hisoblanadi.
Microsoft Access ish darchasi- Microsoft Office tarkibidagi Microsoft Access piktogrammasi ustida sichqoncha chap tugmasini 2 marta bossak, ekranda Access darchasi paydo bo`ladi .
1.1-rasm. Faylni yaratish va tashkil etish
Ichi bo’sh bo’lgan MB ni yaratib olgach, bizga MS Accessning asosiy oynasi taqdim etiladi. U quyidagi ko’rinishga ega:
1.2 MB oynasi
1.2 O’quv ma’lumotlar bazasi uchun jadvallarni hosil qilish
Talabalar o’quv MB ni yaratish uchun quyidagi jadvallarni hosil qilishimiz kerak:
“Ro’yxat”– bu jadval o’zida talabalarning shaxsiy ma’lumotlarini saqlaydi.
“Fakultetlar” – bu jadval universitetning barcha fakultet nomlarini o’zida saqlaydi.
“Yo’nalishlar” – bu jadvalda universitetda mavjud bo’lgan barcha yo’nalish nomlari va kodlari joylashadi.
“Fanlar” - bu jadvalda talabalarga o’tiladiga barcha fanlar majmuasi jo ylashadi.
“Baholar” – bu jadval o’z ichiga talabalarning fanlardan olgan ballari haqidagi ma’lumotlarni jamlaydi.
Endi bu jadvallarni hosil qilib olamiz. Bu jarayonda bizga MBdagi ma’lumotlar turlarini bilish talab qilinadi.
MS Access uchun quyidagi ma’lumot turlari mavjud:
Sanaluvchi tur
Qisqa matnli
Uzun matnli
Raqamli
Sana va vaqt
Pul birligi
Mantiqiy
OLE Obye’kt maydonli
Gipermurojaat
Biriktirilgan
Hisoblanuvchi
Mavjud elementlarga murojaat
Bu turlarni Access maydonida ko’rib, tanlashimiz uchun jadval hosil qilingach Konstruktor rejimiga o’tamiz. Bu yerda biz har bir jadval uchun atributlarni kiritib, bu atributlarning turlarini belgilaymiz.
1.3 Access MB da ma’lumot turlari
O’quv ma’lumotlar bazasi uchun jadvallarni hosil qilamiz:
1.4 “Ro’yxat” jadvalini hosil qilish
1.5 “Ro’yxat” jadvalini ishchi rejimga o’tkazish va ma’lumot kiritish
1.6 “Fakultetlar” jadvalini hosil qilish
1.8 “Yo’nalishlar” jadvalini ishchi rejimga o’tkazish va ma’lumot kiritish.
1.9“Fanlar” jadvalini ishchi rejimga o’tkazish va ma’lumot kiritish
Do'stlaringiz bilan baham: |
