O’zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikasiyalarini rivojlantirish vazirligi

§ 15.2. Dasturiy ta’minotga xizmat ko’rsatish turlari

E. B. Swanson dastlab xizmatning uchta toifasini aniqladi: tuzatuvchi, moslashuvchi va mukammal. Keyin Lientz va Swanson (1980) dasturiy ta’minotning to’rtta toifasini katalogga kiritdilar. O’shandan beri ular ISO/IEC 14764:2006 da yangilangan va xalqaro miqyosda standartlashtirilgan:

• 
  Tuzatuvchi xizmat ko’rsatish: aniqlangan muammolarni bartaraf etish uchun yetkazib berilgandan so’ng dasturiy mahsulotni reaktiv modifikatsiya qilish;
  
• 
  Moslashuvchan xizmat ko’rsatish: o’zgaruvchan yoki o’zgaruvchan muhitda dasturiy mahsulotdan foydalanish imkoniyatini saqlab qolish uchun dasturiy mahsulotning yetkazib berishdan keyingi modifikatsiyasi;
  
• 
  Benuqson texnik xizmat ko’rsatish: samaradorlik yoki xizmat ko’rsatish qobiliyatini yaxshilash uchun dasturiy mahsulotning yetkazib berishdan keyingi modifikatsiyasi;
  
• 
  Profilaktik xizmat ko’rsatish: dasturiy mahsulotdagi yashirin xatolarni haqiqiy xatoga aylanishidan oldin aniqlash va tuzatish uchun dasturiy ta’minot mahsulotini yetkazib berishdan keyingi modifikatsiyasi.
  

Yuqorida aytilganlarning barchasi ma’lum bo’lgan o’zgartirish zarurati mavjud bo’lganda sodir bo’ladi. Garchi bu toifalar Warren (1999), Chapin (2001), va boshqalar kabi ko’plab mualliflar tomonidan kengaytirilgan bo’lsa-da, xalqaro standart ISO/IEC 14764:2006 asosiy to’rtta toifani saqlab qoldi. Yaqinda dasturiy ta’minotga xizmat ko’rsatish va rivojlantirish tavsiflari ontologiyalar (Kitchenham (1999), Deridder (2002), Vizcaíno (2003), Dias (2003), va Ruiz (2004)) yordamida ifodalangan, bu ko’plab evolyutsion jarayonlarning tavsifini boyitdi.
Joriy tendentsiyalar va usullar bosqichli model deb ataladigan yangi dasturiy ta’minot evolyutsiyasi modeli yordamida prognoz qilinadi. Bosqichli model zamonaviy dasturiy taʼminotni ishlab chiqish uchun unchalik mos boʻlmagan va dasturiy taʼminot evolyutsiyasiga hissa qoʻshish qiyin boʻlgan murakkabliklari tufayli tez oʻzgarib turadigan anʼanaviy tahlil oʻrniga joriy qilingan. Oddiy bosqichli modelda beshta alohida bosqich (dastlabki ishlab chiqish, rivojlantirish, xizmat ko’rsatish, bosqichma-bosqich rad etish va yopish) mavjud.

• 
  KHBennett va VT Rajlich fikrlariga ko’ra, asosiy hissa "xizmat ko’rsatish" bosqichini evolyutsiya fazalariga bo’lish, keyin esa xizmat ko’rsatish va bosqichma- bosqich rad etish bosqichlari hisoblanadi. Ba’zi funksiyalari mavjud bo’lmagan dasturiy ta’minot tizimining birinchi versiyasi dastlabki ishlab chiqish jarayonida ishlab chiqiladi va alfa bosqichi deb ham ataladi. Biroq, ushbu bosqichda yaratilgan arxitektura kelajakda har qanday o’zgartirish yoki tuzatishlarga duchor bo’ladi. Ushbu bosqichdagi havolalarning aksariyati stsenariylarga yoki amaliy tadqiqotlarga asoslanadi. Olingan bilim dastlabki rivojlanishning yana bir muhim natijasi sifatida belgilanadi. Bunday bilimlar, jumladan domen haqidagi bilimlar, foydalanuvchi talablari, biznes qoidalari, siyosatlari, qarorlari, algoritmlari va boshqalar, dasturiy ta’minotni rivojlantirish uchun asos bo’ladi. Bilim ham evolyutsiyaning keyingi bosqichi uchun muhim omil bo’lib ko’rinadi.
  
• 
  Oldingi bosqich muvaffaqiyatli yakunlangandan so’ng (va keyingi bosqichga o’tishdan oldin uni muvaffaqiyatli yakunlash kerak), keyingi bosqich evolyutsiya bosqichi bo’ladi. Foydalanuvchilar o’z talablarini o’zgartirib turadilar va shuningdek, ba’zi yaxshilanishlar yoki o’zgarishlarni ko’rishni afzal ko’rishadi.
  

Ushbu omil tufayli dasturiy ta’minot sanoati tez o’zgaruvchan muhit muammolariga duch kelmoqda. Shu sababli, evolyutsiyaning maqsadi dasturni doimiy o’zgaruvchan foydalanuvchi talablari va operatsion muhitga moslashtirishdir. Oldingi bosqichda yaratilgan ilovaning birinchi versiyasida koʻplab xatolar boʻlishi mumkin va bu xatolar amaliy tadqiqotlar yoki stsenariylar tufayli o’ziga xos va aniq talablar asosida evolyutsiya bosqichida tuzatiladi.

• 
  Dasturiy ta’minot evolyutsiya davridan chiqmaguncha doimiy ravishda rivojlanib boradi va undan keyin xizmat ko’rsatish bosqichiga o’tadi. Bu bosqich dasturiy ta’minotning yetukligi deb ham ataladi. Ushbu bosqichda faqat kichik o’zgarishlar kiritiladi.
  
• 
  Keyingi bosqich, ya’ni bosqichma-bosqich rad etish, endi ushbu maxsus dasturiy ta’minot uchun xizmat ko’rsatmaydi. Biroq, dasturiy ta’minot hali ham ishlab chiqarish jarayonida bo’ladi.
  
• 
  Nihoyat, to’xtatish bosqichi. Dasturiy ta’minotdan foydalanish o’chiriladi yoki to’xtatiladi va foydalanuvchilar almashtirishga yuboriladi.