O’zbekiston respublikasi axborot texnalogiyalari va komunikatsiyalari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT

TEXNALOGIYALARI VA KOMUNIKATSIYALARI
RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI
MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT
AXBOROT TEXNALOGIYALARI UNIVERSITETI

MUSTAQIL ISH-2
Fan: Infokomunikatsiya tizimlarining elektr ta’minoti
Guruh: 830-19
Talaba: Gulimmatov Oxunjon
O’qituvchi: Qodirov Fazliddin

Toshkent 2022

Mavzu: Parametrik stabilizatorlar.
Reja:
1. Kirish.
2. Stabilizator.
3. Parametrik stabilizator.
4. Parametrli o‘zgarmas kuchlanish stabilizatori
5. Foydalanilgan adabiyotlar.
6. Xulosa
Kirish.
Kuchlanish yoki tok stabilizatorlari, deb ta’minot kuchlanishi, tarmoq chastotasi, atrof-muhit temperaturasi va boshqalar o‘zgarganda yuklamadagi tok va kuchlanishni qiymat bo‘yicha o‘zgarmas ushlab turuvchi qurilmaga aytiladi. Ishlash prinsiðiga ko‘ra, stabilizatorlar parametrik, kompensatsion va impulsli stabilizatorlarga ajratiladi. Parametrik stabilizatorlarda stabillash nochiziqli elementlar xususiyatlaridan foydalanib amalga oshiriladi. Ularda ko‘pincha teskari aloqa mavjud bo‘ladi.
Kompensatsion stabilizatorlarda stabillash teskari aloqa zanjiri orqali chiqish kuchlanishi yoki toki o‘zgarishining rostlovchi elementga ta’siri hisobiga amalga oshiriladi. Kompensatsion stabilizatorlar berk avtomatik rostlash tizimi bo‘lib, ularda tok rostlovchi elementdan uzluksiz yoki uzlukli bo‘lib oqib o‘tadi. Rostlash uslubi bo‘yicha kompensatsion stabilizatorlar ketmaket va parallel turlarga bo‘linadi. Stabillash aniqligi bo‘yicha stabilizatorlar 4 sinfga bo‘linadi:
1.Kichik stabillash. Kuchlanish va tokning ruõsat etiladigan
o‘zgarishi 5 % dan yuqori.
2.O‘rta stabillash. Kuchlanish va tokning ruõsat etiladigan o’zgarishi
1-5 % gacha.
3. Yuqori stabillash. Kuchlanish va tokning ruxsat etiladigan o‘zgarishi 0,1-1 % gacha.
4. O‘ta yuqori (pretsizion) stabillash. Kuchlanish va tokning
ruxsat etiladigan o’zgarishi 0,1% dan kichik.
Parametrik stabilizatorlar
Nochiziqli elementlarning xossalaridan foydalanib, kuchlanish (tok) ni stabillashni amalga oshiradigan stabilizatorlar parametrik stabilizatorlar deyiladi. Parametrik stabilizatorlarda kirish kuchlanishining yoki yuklama tokining o‘zgarishi bevosita nochiziqli elementga ta’sir qiladi. Chiqish kuchlanishining (yoki yuklama tokining) talab qilingan qiymatdan o‘zgarishi nochiziqli element VAXining nochiziqliligi darajasi orqali aniqlanadi. Nochiziqli elementlar sifatida o‘zgaruvchan kuchlanish (tok) stabilizatorlarida drossellar o‘zgarmas kuchlanish (tok) stabilizatorlarida esa stabilitron, stabistor va maydoniy tranzistorlar qo‘llaniladi.
O‘zgaruvchan kuchlanishni parametrik stabillash o‘zgaruvchan tok uchun nochiziqli VAXga ega bo‘lgan nochiziqli elementlar yordamida amalga oshiriladi. Bunday tafsifga magnit o‘tkazgichi to‘yinish rejimida ishlovchi drossel ega bo‘lib, bunda magnit o‘tkazgichning to‘yinishiga mos keluvchi a—b oraliq drosselning ish oralig‘i hisoblanadi. Sxemada to‘yingan drossel L2 ZY yuklamaga parallel ulanadi. Ballast qarshilik sifatida VAXi chiziqli bo‘lgan L1 drossel qo‘llaniladi.

Eng oddiy o‘zgaruvchan kuchlanish parametrik stabilizatorining afzalligi oddiyligi bo‘lsa, uning kamchiliklari FIKning kichikligi (0,4...0,6), stabillash koeffitsiyentining kamligi (KST 10), shuningdek, og‘irligi hisoblanadi. O‘zgarmas kuchlanish parametrik stabilizatorlarida nochiziqli elementlar sifatida stabilitronlar, stabistorlar va maydoniy tranzistorlar qo‘llaniladi. VD stabilitronda yig‘ilgan parametrik stabilizatorning prinsipial sxemasi 10.24-rasmda keltirilgan bo‘lib, Rb ballast rezistorning qarshiligi shunday tanlanadiki, undagi kuchlanishning pasayishi (0,5...3) UY ni tashkil qilishi kerak. Kirish kuchlanishi ortganda Uchiq kuchlanish ortadi. Lekin VD stabilitrondagi uncha katta bo‘lmagan Ust kuchlanishning o‘zgarishi undagi tokning keskin ortishiga olib keladi. Bunda R b rezistordagi kuchlanishning pasayishi ortadi, RY yuklamadagi kuchlanish esa sezilarsiz o‘zgaradi. Stabilizator kirishidagi Ukir kuchlanishning o‘zgarishi Rb ballast rezistordagi kuchlanishning va stabilitrondagi kuchlanishning o‘zgarishi yig‘indisiga teng: Ukir= URb+ Ust.

Bu sxemaning kamchiliklariga FIKning kichikligi (0,3), stabilizatorning katta ichki qarshiligi (5...20 Om) va chiqish kuchlanishining kichik diapazonga egaligini kiritish mumkin. Stabilizatorning afzalliklari esa oddiyligi, ishonchliligi, hajmining va massasining kichikligidir. O‘zgarmas tok parametrik stabilizatorlari toki unga qo‘yilgan kuchlanishga sezilarli bog‘liq bo‘lmagan nochiziqli elementlarda yig‘iladi.Bunday element sifatida maydoniy tranzistorlar qo‘llaniladi. Maydoniy tranzistorlarda Uzi=const o‘lganda Is sezilarli o‘zgarmaydi.
Kompensatsion stabilizatorlar
Kompensatsion stabilizatorlar parametrik stabilizatorlarga o‘xshab silliqlovchi filtrlar bilan yuklama oralig‘iga ulanadi.

Bu stabilizatorlarda chiqish kuchlanishi U_chiq kirish kuchlanishi U_kir bilan tranzistor T₁ dagi kuchlanish farqiga teng, ya’ni