O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Shunday davlat va ijtimoiy tuzilma yaratish kerakki, 
- deydi bu haqda u, 
-
unda kuchli markaziy hokimiyat o’z sa’yharakatlarini mudofaa, davlat 
xavfsizligi va fuqarolarning xavfsizligi, tartib-intizom, tashqi siyosat, valyuta-
moliya, soliq tizimini shakllantirish, qonunlar qabul qilish va jamiyatning 
boshqa strategik vazifalarini amalga oshirish singari asosiy umummilliy 
vazifalarga qaratmog’i zarur»
27
. 
Xo’jalik yurituvchi sub’yektlar faoliyatining huquqiy shart-sharoitlarini yaratish, 
ekologiya masalalari, umumrespublika transport va muhandislik kommunikatsiyalarini 
rivojlantirish, yangi tarmoqlarni vujudga keltiradigan ishlab chiqarishni barpo yetish va 
boshqa shunga o’xshash strategik ahamiyatga molik masalalar ham davlat miqyosida hal 
etiladi. 
Islom Karimovning «Yangicha fikrlash va ishlash - davr talabi», «O’zbekiston XXI 
asrga intilmoqda», «O’z kelajagimizni o’z qo’limiz bilan qurmoqdamiz» asarlarida aniq 
belgilab berilginidek, bozor islohotlarini amalga oshirish, tadbirkorlikni rag’batlantirish, 
xususiy mulkni rivojlantirish, aholini ish bilan ta’minlash, iste’mol bozorini to’ldirish, ijtimoiy 
infratuzilmani rivojlantirish, odamlarning moddiy farovonligini oshirish va aholini kuchli 
ijtimoiy muhofaza qilish singari qolgan barcha masalalar mahalliy hokimiyat idoralari 
hamda fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari tomonidan hal etilishi kerak. 
Islom Karimov asarlarida fuqarolik jamiyatini qurishda bir qancha vakolatli 
vazifalarni davlatdan fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlariga, birinchi navbatda 
mahallalar ixtiyoriga bosqichma-bosqich topshirish ko’zda tutilganligi belgilab berilgan. 
Mahalla - o’zini o’zi boshqarishning noyob, asrlar sinovidan o’tgan samarali 
bo’ginidir. Mahalla jamoa a’zolarini uyushtirish, boshini-boshiga qovushtirish, do’stlik, qon-
qardoshlik, hamkorlik, hamjihatlikni shakllantirish va mustahkamlashning, milliy qadriyatlar 
qaror topishi va rivojlanishining, milliy urf-odatlar va an’analarni saqldab turish, tiklash, 
rivojlantirish va hayotga joriy yetishning, o’sib kelayotgan yosh avlodni milliylik, milliy 
g’urur va iftixor, xalqparvarlik, vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning tarix sinovidan o’tgan, 
hayotda o’zini oqlagan va oqlab kelayotgan eng muhim omillaridan bo’lib hisoblanadi. 
Mahalla ahli bir-birining ahvolidan, issiq-sovug’idan boxabar bo’lib turishadi, yaxshi-
yomon kunida hamkor-hamdard bo’lishadi. Xonadonlardan birida biron-bir korhol, g’am-
tashvish ro’y bergudek bo’lsa, birinchi bo’lib qo’ni-qo’shnilar, mahalladoshlar xabar topib, 
ko’mak berishga, dardkashning dardiga malham bo’lishga, moddiy-ma’naviy, ruhiy ko’mak 
berishga oshiqadilar. To’y-ma’rakalar ham, hayitu bayramlar ham, hasharlar ham 
mahallada o’zaro hamkorliksiz o’tmaydi. 
Mahallalarda madaniy, axloqiy, siyosiy-huquqiy, iqtisodiy va boshqa masalalarga 
doir jamoatchilik fikri shakllanadi. 
Ozodagarchilik, tartib-intizom, ekologiya masalalari, tabiatni e’zozlash, gaz, suv, 
elektrdan tejab-tergab oqilona foydalanish, bolalar tarbiyasi, isrofgarchilikka qarshi kurash, 
to’y tantanalari, yubileylarni zamonaviy talablar asosida o’tkazish, madaniyat, ma’naviyat 
va ma’rifatni yuksaltirish, huquqiy ta’lim-tarbiyani yaxshilash singari masalalar bo’yicha 
umummahalla miqyosida doimiy ravishda tadbirlar o’tkazilib turiladi. 
Mahalla keksa avlod bilan navqiron avlodni tutashtirib, qovushtirib turadigan, 
hayotga endigina kirib kelayotgan norasidalar, yigitchalar va qizaloklarni yoshi ulug’, 
hayotiy tajribasi boy, aqli zukko kishilar yo’l-yo’riqlari, o’gitlari asosida tarbiyalaydigan, 
saboq beradigan maskandir. 
Kimning kimligi, nimalarga qodirligi, bilimdonligi, hayotiy tajribasi, fe’l-atvori, iymon-
27
Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби, 5-tom. Т., ««O’zbekiston”», 1997, 129-130-bet. 

---

63 
e’tiqodi, halol-pokligini aniq belgilab beradigan, toshu tarozidan o’tkaza-digan asosiy 
maskan, eng katta mezon - mahalladir. 
Mahallaning ta’lim-tarbiya maktabi, hayot dorilfununi sifatidagi ahamiyati shu qadar 
kattaki, uning bu boradagi o’rni va rolini aniq va mukammal bayon yetish, mohiyatini to’la 
yoritish hech ham mumkin emas. 
Mahalla tomonidan amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, axloqiy, ta’lim-
tarbiyaviy, huquqiy, madaniy-ma’rifiy sohalardagi vazifalar haddan tashqari ko’p va xilma-
xil, qamrovi nihoyatda keng. 
Mahalla vakolatiga kiradigan funksiyalar fuqarolarning o’zini o’zi boshqarishi 
haqidagi qonunlar, qarorlar va rasmiy hujjatlarda belgilab berilgan. 
Islom Karimov «Halollik va fidoyilik faoliyatimizning asosiy mezoni bo’lsin» nomli 
risolasida o’zini o’zi boshqarishning xalqimiz an’analari va qadriyatlariga juda mos bo’lgan 
usuli - mahallalar tizimi so’nggi yillarda juda katta nufuzga ega bo’lib borayotganligini, 
zero, uning qo’lidan kelmaydigan ish yo’qligini quyidagicha ifodalaydi: «Zero, barchamiz 
mahallada o’sganmiz. Uning nufuzini ko’tarish, bilingki, nafaqat iqtisodiy, nafaqat ijtimoiy, 
balki bu - siyosiy, tarbiyaviy, ulkan ma’naviy masala-dir. Biz mahallalarga shu nuqtai 
nazardan qarashimiz lozim. Mahallaning har qanday masalani echishga qurbi etadi. Nega 
deganda, eng adolatli muhit, eng adolatli ijtimoiy sharoit, vaziyat faqat mahallada bo’lishi 
mumkin. Hech bir korxona, hech bir davlat idorasi Yoki jamoat tashkiloti bu borada 
mahalla bilan tenglasha olmaydi. U yerda hayot tajribasi katta, zaminga yaqin, ko’pni 
ko’rgan, barcha ishni joy-joyiga qo’ya oladigan fidoyi odamlar yashaydi va ishlaydi. Eng 
zo’ravon, manaman degan odam ham mahalla ahli oldida yuvvosh bo’lib qoladi. Nega 
deganda, hamma - u qanday odam bo’lmasin, qaysi lavozimda o’tirmasin, mahalla ahliga 
bo’ysunishga majbur. Shuning uchun, takror aytaman, ayrim «beli baquvvatlar» ham, 
quturib ketayotgan ba’zi kimsalar ham mahallaga quloq soladi. Quloq solmay ham 
ko’rsinchi! Shunday ekan, barcha masalada mahallalarga suyangin holda ishlashimiz, 
kelajagimizni ular yordamida qurishimiz lozim»
28
. 
Prezident asarlarida ilmiy asoslab berilgan nazariy qoida va xulosalar mazmun va 
mohiyatidan anglashilib turilginidek, davlat, davlatga qarashli tuzilmalar o’tish davrining 
boshida hal qiluvchi rol o’ynadi. U islohotlarning tashabbuskori bo’lib maydonga chiqdi, 
ustuvor yo’nalishlarni tanlashda faol ishtirok etdi, islohotlarni ro’yobga chiqarishni, qabul 
qilingan qarorlar ijrosi ustidan nazorat olib borishni ta’minladi. Mustaqillikning dastlabki, 
eng og’ir yillarida davlat aholining ijtimoiy jihatdan zaif qatlamlarini, qolaversa, amalda 
respublikaning butun aholisini o’tish davrining qiyinchiliklaridan himoya qilishdek murakkab 
vazifani o’z zimmasiga oldi. 
Yo’lboshchimiz yuqoridagi fikrlarini Yanada davom ettirib, birinchi chaqiriq 
O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining oltinchi sessiyasida so’zlagan nutqida 
quyidagilarni alohida ta’kidladi: «Aynan davlat yangi huquqiy baza va yangi ijtimoiy 
munosabatlar shakllanishida, erkin demokratik me’yorlarga o’tishda, ko’p ukladli iqtisodiyot 
va bozor infrastrukturasining qaror topishida, yangi bank, moliya, soliq tizimi shakllanib, 
yangi mazmun bilan boyishida tashabbuskor bo’ldi»
29
. 
28
Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. 2-tom. Т., ««O’zbekiston”», 1996, 281-bet. 
29
Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби 5-tom. Т., ««O’zbekiston”», 1997, 129-bet. 

---

64