O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

ibtidoiy jamoa tuzumi
deb yuritadilar. Ibtidoiy jamoa 
tuzumi uzoq yillar davomida murakkab bo’lmagan, ya’ni tabaqa, sinflarga bo’linmagan 
oddiy shaklda amal qildi. Bugungi kundagi jamiyat o’ta murakkab ko’rinishda bo’lib, 
ularning ko’pchiligi bir millat asosida boshqa millatlar vakillarini birlashtirgan, masalan, 
Xitoy, Yaponiya, Hindiston, Frantsiya, Olmoniya, O’zbekiston kabi mamlakatlarda. AQShni 
oladigan bo’lsak, bunday jamiyatlar turli-tuman millatlar ittifoqidan tashkil topginini 
ko’ramiz. 
Ijtimoiy-siyosiy institutlar. 
Jamiyat turli ijtimoiy-siyosiy institutlarga bo’linadi. 
Boshqacha qilib aytganda, jamiyatda turli ijtimoiy Yoki siyosiy vazifani bajaruvchi 
tashkilotlar, organlar, muassasalar, birlashmalar mavjud bo’ladi. Arastu, Forobiylar 
aytganlaridek, insonlar ijtimoiy mavjudot bo’lganligi sababli kundalik turmushida, ya’ni 
mehnat qilish, o’qish, yashashda o’ziga o’xshagan boshqa insonlar bilan ijtimoiy 
munosabatlarga kirishib, turli ittifoq va tashkilotlarni ob’yektiv ravishda tashkil qiladilar. 
Jamiyatning birinchi tabiiy bo’ginini tashkil etgan institut - 
oiladir. Oila tabiiy 
qonunga ko’ra tashkil topadi, qon-qarindoshchilik munosabatlari asosida amal qiladi. Urug’ 
bir nechta oilaning qon-qarindoshchilik asosida birlashishi va mulkni idora qilishi, umumiy, 
qarindoshchilik qoidalari asosida tashkil topishi bilan xarakterlanadi. Jamiyat taraqqiyotida 
bir necha urug’larning qo’shilishi bilan qabila, keyinchalik umumiy til, urf-odat kabi birlik 
asosida millat kelib chiqdi. 
Siyosiy institutlarning eng dastlabkisi - davlat bo’ldi. Sharqda, masalan, Navoiy 
asarlarida mulk («mulki Ajam») tushunchasi asosida davlat instituti tushunilgan. Davlat 

---

29 
bilan bir vaqtda huquq instituti paydo bo’ldi. Jamiyat taraqqiyoti natijasida davlat bilan 
birga bugun ko’plab nodavlat tashkilotlar: kasaba uyushmalari, siyosiy partiyalar, turli-
tuman ijtimoiy tashkilotlar yuzaga keldi.