O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

XVIII bob. HUQUQIY TARTIBGA SOLISh MEXANIZMI 
1-§. Huquqiy tartibga solish tushunchasi 
Kishilik jamiyati o’zining muayyan darajada batartibligi, tashkillashganligi va 
uyushganligi bilan tavsiflanadi. Turli-tuman ijtimoiy munosabatlarning majmui bo’lmish 
jamiyat keng ko’lamda normativ tartibga soluvchi vositalarga muhtojlik sezadi. Normativ 
tartibga solish zaruriyati ijtimoiy guruhlar ehtiyoj va manfaatlarining xilma-xilligi hamda 
ularni kelishtirish, muvofiklashtirish lozimligidan kelib chiqadi. 
Jamiyat o’z rivojlanishining butun mobaynida kishilar xulq-atvorini tartibga soluvchi, 
me’yorlovchi usul va vositalar tizimini shakllantiradi. Ijtimoiy tartibga soluvchi vositalar 
sirasida, avvalo, ijtimoiy normalar muhim o’rin tutadi. Ijtimoiy normalar - axloq normalari, 
odat normalari, huquq normalari, an’analar, jamoat birlashmalarining normalari, diniy 
normalar kabi turlarga ajraladi. Ular turli ijtimoiy-siyosiy guruhlar hamda qatlamlar 
tomonidan vujudga keltiriladi. Xususan, davlat o’z funksiyalarini bajarish va maqsadlariga 
erishish uchun huquq normalarini yaratadi. Davlat huquq normalari yordamida ijtimoiy 
munosabatlarni huquqiy tartibga soladi. 
Huquqiy tartibga solish ehtiyoji ob’yektiv zaruriyatdir. Zero, muntazam maromlilik va 
batartiblik har qanday ishlab chiqarish usulining tatabi bo’lib, u shu tufayli ijtimoiy 
barqarorlik hamda mustaqillikka ega bo’ladi. Qat’iy tartib iqtisodiy rivojlanishni 
tasodifyaardan va beboshliklardan saqlab turadi. Bunday tartibni davlatning majburlov 
kuchiga tayanuvchi huquqqina ta’minlay oladi. Huquqiy normalarda ijtimoiy munosabat 
ishtirokchilari faoliyatining andozasi (modeli), kishilar yurish-turishi, xatti-harakatining 
algoritmi, taraflarning huquq va majburiyatlari me’yori aks ettiriladi. Huquq insonlar xatti-
harakatini sub’yektiv huquq va yuridik majburiyatlar shaklida me’yorlash orqali ijtimoiy 
munosabatlarni tartibga soladi. 
Huquq normalari jamiyat hayotining asosiy jabhalarini normativ tarzda tartibga solib 
turadi. Huquqiy normalarning ijtimoiy munosabatlarga ta’siri, ularni tartib-ga solishi 
huquqni amalga oshirish jarayonining bevosita natijasidir. Mazkur qoidani teranroq anglab 
etish uchun