O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

Jinoiy-huquqiy javobgarlik 
fuqarolar tomonidan ijtimoiy va davlat tuzumiga, 
mulk shakllari, xo’jalik tizimi, shaxslar, fuqarolarning huquq va qonun bilan qo’riqda-
nadigan manfaatlariga va hokazolarga qarshi tajovuz qilin-ganda kelib chiqadi. Jinoyat 
kodeksida ko’zda tutilgan talab-larni buzish jinoyat hisoblanadi va shu jinoiy xdrakat yoki 
harakatsizlikka nisbatan jinoiy javobgarlik belgilanadi. 
Fuqarolik-huquqiy javobgarlik 
fuqarolarning, shaxslarning mulkiy munosabatlari va bu munosabatlar bilan bog’liq mulkiy 
xarakterda bo’lmagan shaxsiy munosabatlarga zarar etkazganlik holatlarida belgilanadi. 
1
Retrospektiv - o’tmish, o’tmishga qaytish demakdir, yani sodir etilgan huquqqa xilof ish uchun javobgarlik. 

---

195 
Fuqarolik-huquqiy javobgarlik Fuqarolik kodeksi, Er kodeksi, Oila kodeksi, Mehnat kodeksi 
va boshqalarda nazarda tutilgan holatlarda qo’llaniladi. 
Ma’muriy-huquqiy javobgarlik 
huquqiy munosabatlarning buzilishi bilan bog’liq 
bo’lib, ularga - boshqaruvning o’rnatilgan umumtartib qoidalarini bajarmaslik, masalan, yo’l 
harakati qoidalarini va jamoat tartibini buzish, tabiatni muhofaza etishga qarshi harakatlar 
va bosh-qalar kiradi. 
Ma’muriy-huquqiy javobgarlik bo’yicha quyidagi jazo choralarini ko’rsatish mumkin: 
ogoxlantirish; jarima solish; predmetni musodara qilish (agar u huquqni buzish quroli yoki 
ob’yekti bo’lsa); maxsus huquqlardan mahrum etish (ov qilish, transport vositalaridan 
foydalanish va hokazo); ma’muriy qamoq; axloq tuzatish ishlari va boshqalar. 
Intizomiy-huquqiy javobgarlikning 
belgilanish holatlari Mehnat kodeksida, ichki 
mexnat tartibi qoidala-rida hamda maxsus Nizomlarda nazarda tutiladi. Intizomiy - huquqiy 
javobgarlik mehnat va xizmat intizomini, harbiy va boshqa intizomni buzish bilan bog’liq 
bo’lib, ularga idoraning ichki tartib-qoidalarini buzish, ishga kech kelish yoki ishdan barvaqt 
ketish va shu kabi hollar kiradi. 
Jinoiy va fuqarsshik - huquqiy javobgarlikni beyagilash faqat sud va xo’jalik sudlari 
tomonidan amalga oshiriladi. 
Ma’muriy va intizomiy-huquqiy javobgarlik ichki ishlar organlari, mansabdor shaxslar 
va tegishli vakolatga ega rahbar shaxslar (ma’muriyat) tomonidan amalga oshiriladi. 
Yuridik javobgarlikni belgilashning asosiy maqsadi jazolash emas, balki huquq 
umumiy maqsadlarining muayyan ifodasiga qaratilgan bo’lib, ular ijtimoiy 
munosabatlarning mustahkamlanishi, tartibga solinishi va himoyasida o’zining ifodasini 
topadi. Bu maqsadlar o’z navbatida huquqning tartibga soluvchi (regulyativ) va 
qo’riqdovchi funk-tsiyalari amalda bo’lishini belgilaydi. Yuridik javobgar-likning asosiy 
funksiyasi qonuniylik va huquq-tartibotni muhofaza qilishdan iborat. Muayyan 
huquqbuzarga nisbatan javobgarlikning qo’llanishi birmuncha tor maqsadni, ya’ni aybdorni 
jazolashni ko’zlaydi. Bu bilan davlat o’zi-ning majburlov choralarini amalga oshira turib, 
yana boshqa bir maqsadni ko’zda tutadi - bu maqsad kelajakda huquqbuzarlikni sodir 
etishning oldini olishga yoki bu hakda ogohlantirishga qaratilgan bo’ladi. 
Bu maqsadlar o’z navbatvda yurvdik javobgarlikning funksiyalarini belgilab beradi. 
Ko’zlangan maqsadlarga erishish uchun quyidagi tamoyillarga amal qilinadi: 
qonuniylik; 
adolatparvarlik; maqsadga muvofiqlilik; huquq buzilgan holda javobgarlikning muqarrarligi; 
individuallik (jazoning faqat huquqbuzarga nisbatan qo’llanilishi).