O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

birinchisi, 
agar qonun yoki normativ aktning 
o’zida, ularning orqaga qaytish kuchi ko’rsatilgan bo’lsa; 
ikkinchisi, 
agar qonunda qilingan 
xatti-harakat uchun jazo qo’llash to’xtatilgan bo’lsa yoki jazoni yyengillashtirish ko’zda 
tutilgan bo’lsa, qonun orqaga qaytish kuchiga ega. 
Qonun va boshqa normativ-huquqiy aktlar quyidagi uch asosga ko’ra o’z amal 
qilishini to’xtatadi: 
a) normativ aktning amal qilishi belgilab qo’yilgan muddat tugagan bo’lsa; 
b) davlat vakolatli organi ning normativ aktni bekor qilish to’g’risida qarori bo’lsa 
yoki eskisining o’rniga kelayotgan yangi qabul qilingan normativ aktda bu haqda 
ko’rsatilgan bo’lsa; 
v) ilgari amalda bo’lgan normativ aktni almashtiruvchi yangi normativ akt qabul 
qilinsa. 
Odatda, eskirgan normativ aktni bekor qilish yoki kuchini yo’qotgan deb topish 
haqida maxsus qaror qabul qilinadi. 
3. Normativ aktlarning hududda,
makonda harakatlanishi
Davlat suvyereniteti tamoyiliga binoan normativ-huquqiy aktlar davlatning butun 
hududida harakatda bo’ladi. Davlat hududiga quyidagilar kiradi - yer maydoni, yer osti, 
ichki va hududiy suvlar, yer va suv hududi ustidagi havo makoni, elchixonalarning, harbiy 
kemalar, parvoz etuvchi kemalar (apparatlar) hamda ochiq dengizda suzuvchi 
kemachalarning hududlari. Normativ aktlar amal qilinishining hududiy ko’lamlari davlat 
yurisdiksiyasi bilan chambarchas bog’liq. Ba’zan xorijiy mamlakat qonunchiligi muayyan 
davlat hududida amal qilishi mumkin. Biroq, buning uchun bu ikki davlat o’rtasida ular 
qonun hujjatlarining o’zaro bir-birining hududida amal qilishi haqida shartnoma bo’lishi 
shart. 
Xalqaro shartnomalar normativ aktlarning ekstyerritorial harakatini ham nazarda 
tutishi mumkin. Ya’ni, bir davlatning qonunlari o’z hududidan tashqarida ham amal qiladi 
(bir davlat qonunlarining boshqa davlat hududida bo’lgan o’z fuqarolari va tashkilotlariga 
nisbatan qo’llanilishi). Fedyerativ davlatlarda fedyeral qonunlar butun ittifoq hududida, 
fedyeratsiya sub’yektlarining qonunlari esa ularning o’z hududlaridagina harakatlanadi. 
Ko’pchilik davlatlarning qonunchiligida kollizion me’yorlar mavjud. Bular nizoli 
vaziyat vujudga kelganda qo’llaniladi. Masalan, teng kuchli huquqiy aktlar to’qnashib 
qolganda, shuningdek turli davrda chiqarilgan aktlar yoki har xil hajmdagi aktlar yoxud turli 
idoralar tomonidan o’rnatilgan aktlar o’zaro zid kelib qolganda kollizion normalar ishga 
solinadi. Davlatning turli ma’muriy-hududiy bo’laklari uchun chiqarilgan aktlar o’rtasida 
ham o’zaro qarama-qarshilik kelib chiqishi mumkin. Aksariyat hollarda bunday nizolar sud 
orqali hal etiladi.