O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

 
3-§. Huquqqa «normativ» yondashuv - qonuniylik va barqarorlikni ta’minlash 
vositasi sifatida 
O’zbekistonda keng tarqalgan huquqqa yondashuvlardan biri - 
normativ 
yondashuvdir. 
Huquqni davlat tomonidan muhofaza qilinadigan normalar majmui deb 
tushunish huquqiy qoidalarning me’yoriy hujjatlarda ifodalangan mazmuni bilan fuqarolar 
va boshqa ijrochilarga bevosita tanishish imkonini beradi va o’z harakatining huquqqa 
mosligini aniqdashga yordam beradi. 
Huquqni tushunishning normativ nazariyasi XX asrda o’zining mantiqiy tugallangan 
shaqliga ega bo’ldi. Mazkur nazariyaning namoyandalari Shtammlyer, Novgorodtsev, 
Kelzen va boshqalardir. Bu nazariyaning asosiy g’oyalari: 
- huquq - normalar tizimi, ehromi bo’lib, uning eng yuqorisida asosiy norma bo’ladi, 
bu norma qonun chiqaruvchi tomonidan belgilanadi, quyi normalar yuqoridagi normalardan 
kelib chiqadi; 
- yuridik fanlar huquqni sof shaklda o’rganishi kyerak, u siyosiy, iqtisodiy baholardan 

---

114 
xoli bo’lishi lozim. 
Huquqni bunday tushunishning ijobiy va salbiy jihatlari mavjud. Avvalo ijobiy 
jihatlari xususida: 
Birinchidan,
huquqning normativ nazariyasida huquqning eng muhim normativlik 
xaraktyeri ta’kidlanadi. Ezgulik, ayniqsa, umumiy va barqaror bo’lsa, u umumiy qoidaga 
aylanadi. 
Ikkinchidan,
normativlik huquqning shaqliy aniqligi bilan chambarchas bog’liq 
bo’lib, huquqiy talablarga asoslanish imkonini beradi. 
Uchinchidan,
huquqning buzilish holatlarida davlat majburlovi choralari 
belgilanadi. 
To’rtinchidan,
qonunsizlik va zo’ravonlik rejimiga qonuniylik qarama-qarshi 
qo’yiladi. 
Beshinchidan,
qonuniy kuchga kirayotgan iroda adolatli, axloqiy, ilg’or bo’lishi 
shart. 
Oltinchidan,
yuridik amaliyot mobaynida ijtimoiy munosabatlar qonunga asoslanib 
chiqarilgan hujjatlar asosida normativ tarzda tartibga solinadi. 
Yettinchidan,
ijtimoiy taraqqiyotga davlat ta’sir etishining keng imkoniyatlarini tan 
oladi. 
Mazkur nazariyaning ushbu ijobiy jihatlari shubhasizdir. Ayniqsa, davlatning huquq 
orqali ijtimoiy taraqqiyotga samarali ta’siri, jamiyat manfaatlarini ifodalashi, insonparvarlik, 
adolat, ozodlik qadriyatlariga asoslanishi g’oyat muhimdir. 
Huquqni normativ tushunish barqarorlik, tinchlik-oso-yishtalik hukmron bo’lgan 
mamlakatlarda katta samara beradi. Agar qonunlar o’z vaqtida yangilanib borsa, 
demokratik talablarga rioya qilinsa, huquqiy normalarda xalqning ilg’or kayfiyati, g’oyalari 
ifodalansa, huquqni bunday tushunish e’tirozlarga sabab bo’lmaydi. 
Huquqni normativ tushunishning salbiy jihatlari: 
- shaxsning tabiiy huquqlarini cheklaydi, davlat yaratgan huquqlarning ustuvorligiga 
asoslanadi; 
- huquqni ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy omillardan ajratib qo’yadi; 
- yuridik normalarning ustunligini tan olish oqibatida eski huquq normalarining ham 
qo’llanishiga yo’l qo’yadi; 
- odat huquqi, shartnomalarni huquq manbai sifatida yetarli inobatga olmaydi.