O’zbekiston respublikasi adliya vazirligi toshkent davlat yuridik instituti

«Oldimizda turgan eng muhim masala, bu 
- milliy istiqlol mafkurasini yaratish va hayotimizda tatbiq yetishdir.
Milliy istiqlol mafkurasi xalqimizning azaliy an’analariga, udumlariga, tiliga, diliga, 
ruhiyatiga asoslanib, kelajakka ishonch, mehr-oqibat, insof, sabr-toqat, adolat, ma’rifat 
tuyg’ularini ongimizga singdirishi lozim»
28
,-deb hisoblaydi.
Davlat va huquq nazariyasining yangi konsepsiyasi haqida gapirilganda, shubhasiz, 
jamiyat taraqqiyoti asosiy fazalari
ni
aniqlashga bo’lgan yangicha yondashuvga albatta 
e’tiborni qaratish joiz. Marksizm jamiyat rivojini formatsiyalar - mulk shakliga qarab 
farqlanadigan jamoat tuzilmalariga qarab belgilaydi. Bunday formatsiyalar beshta bo’lib, 
ular ibtidoiy jamoa tuzumi, quldorlik jamiyati, feodalizm, kapitalizm, sotsializm 
(kommunizm)dan iborat, degan fikr mavjud edi. 
Mulk haqiqatan ham jamiyat rivojini belgilovchi salmoqli omil bo’lishiga qaramay, 
ushbu nazariya ilmiy-tavsifiy xususiyatga ega, xolos. Biroq, jamiyat rivojining asosi, uning 
bazisi sifatida mazkur nazariya faqat bir omil-mulkni tan oladi. Qolgan ikki omil - hokimiyat 
va g’oya - bu nazariyaga ko’ra ikkinchi darajali, ustqurma vazifasini bajaradi. Endilikda 
jamiyat hayotida, uning tarixida yuqorida ko’rsatilgan barcha omillar ham, ularning qay biri 
ayni vaqtda hukmron sifatida maydonga chiqishiga qarab, birlamchi bo’lishi mumkinligi 
ko’pchilikka ravshan bo’lib qoldi. 
Aynan shuning uchun ham S.S.Alekseevning quyidagi fikriga qo’shilmaslik mumkin 
emas: «...Kishilik jamiyati tarixini (albatta formatsiya ko’rinishidagi qat’iy hosilalar sifatida 
emas, to’g’rirog’i, yetakchi yo’nalishlar, umumiy konstruksiya sifatida) aniq uch davr, uch 
tarixiy sahifa: hokimiyat davri, mulkchilik davri, insonparvarlik g’oyalari davriga bo’lish 
mumkin. An’anaviy jamiyatlar asosi bo’lmish hokimiyat davri ayniqsa uzoq cho’zilib, 
mashaqqatli, eng turg’un davr bo’lib chiqdi»
29
. 
Agar istiqbol haqida gapiradigan bo’lsak, g’oyalar, boz ustiga insonparvarlik g’oyalari 
ijtimoiy hayot asosi bo’lib qolishi mumkin. Va bu hech ham xomxayol emas. 
Ma’lumki, jamiyatimiz taraqqiyotining asosiy maqsadi fuqarolik jamiyatini barpo 
yetishdan iborat. Rivojimizning ushbu bosqichi odamlarimiz hayotida endigina ko’zga 
tashlanmoqda. Bir vaqtning o’zida u ham mo’tadil hokimiyatning, ham kapitalizmning ijobiy 
jihatini o’ziga singdirib bormoqda. Albatta, bularning hammasi kishilik jamiyati mohiyatini, 
uning tabiati, ozodlik sari harakatini ifodalovchi insonparvarlik g’oyalari asosida ro’y 
bermoqda. Ana shu g’oya Islom Karimovning «O’zbekistonning o’z istiqlol va taraqqiyot 
yo’li» kitobida chiroyli tasvirlangan. Unda ta’kidlanishicha, «Mustaqil davlatda, tinchlik va 
osoyishtalikda, g’oyaviy chalkashliklar va «temir parda»dan xalos bo’lib, biz umumbashariy 
qadriyatlarning eng birinchi asosi bo’lgan xalq insonparvarligi chashmalaridan qadam-
baqadam bahramand bo’lmoqdamiz. Ayni shu hol taraqqiyot yo’lidan dadil borishimiz va 
butun Insoniyat bilan birligimizning eng mustahkam kafolatidir»
30
.