O‘zbekiston rerspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi qarshi davlat universiteti

I bob bo’yicha xulosa 

1.  Inson  va  jamiyat  hayotining  barcha  tarixiy  davrlarida  yuksalishga, 

rivojlanishga intilish bo’ldi. Rivojlanish faqat moddiy turmushning yaxshilanishi 

bilangina emas, shuningdek odamlarning o’zaro munosabatlarini yaxshilanishi, 

og’ir  damlarda  bir-birini  qo’llab-quvatlashi,  xursandchiliklarni  baxam  ko’rishi, 

o’zaro munosabatlarini turli xil me’yorlar qoidalar yordamida tartibga solishiga 

ham  bog’liq  ekani  ayon  bo’lgan.  Shu  sababdan  mumtoz  adabiyotda  buyuk 

mutafakkirlarimiz  insonning  ma’naviy  dunyosini  qanday  yuksaltirish,  uning 

tabiatini, 

xulq-atvorini 

yuksak  marralarni  ko’zlashini  qanday  qilib 

takomillashtirish ustida bosh qotirganlar. 

2.  Mumtoz  adabiyotda  insonning  moddiy-iqtisodiy  hayoti,  farovonligi 

ma’murligiga  katta  e’tibor  qaratilsada,  ustuvorlik  uning  ma’naviy  hayotiga 

                                                           

64

 Erkaev A. Ma’naviyat va taraqqiyot. T.: “Ma’naviyat” nashriyoti, 2009. 50-51-b. 

---

36 

 

berilgan.  Ollohni  tanish,  o’zligini  bilish,  nafsini  tiyish  kamtar,  saxovatli  va 

axloqli  bo’lish  orqali  komillikka  intilish  mumtoz  adabiyotda  qo’llaniladigan 

“ma’naviyat” tushunchasining mazmun-mohiyatini tashkil qiladi. 

3.  Mumtoz  adabiyotda  ma’naviyat  masalalari  va  umuman  “ma’naviy” 

tushunchasining  keng  talqinini  biz  Jaloliddin  Rumiyda  uchratamiz.  Abu  Nasr 

Forobiy  “ma’naviylik”  atamasi  o’rniga  “fozillik”  atamasini  qo’llagan. 

Boshqalardan farqli Forobiy “fozillik”ni diniy mazmunda emas, balki dunyoviy, 

mazmunda qo’llaydi. Rumiyda ham, Navoiyda ham va boshqa mutafakkirlarda 

“ma’naviy” tushunchasi ko’proq diniy va tasavvufiy mazmunlarda qo’llanilgan. 

Navoiy  “ma’naviyat”  so’zining  ma’nodoshi  sifatida  “ruhoniyat”  tushunchasini 

ham qo’llaydi. 

4.  Jaloliddin  Rumiy  “ma’naviyat”  so’zini  nafaqat  “ma’no”  mazmunida 

shuningdek  “ma’nas”  mazmunida  ham  qo’llagan.  Ushbu  holatga  A.Erkaev 

diqqatni jalb qiladi va “ma’naviyat” tushunchasi shakllanishiga arabcha “ma’ni” 

tushunchasi  bilan  birga  sanskrit  tilidagi  “ma’nas”  tushunchasi  ham  hissa 

qo’shgan bo’lishi mumkin degan farazni olg’a suradi. 

5.  “Ma’naviyat”  tushunchasiga  berilgan  turli    ta’riflarni  tahlil  qilib  va 

umumlashtirib,  Sa’dulla  va  Sarvar  Otamurodovlar  ma’naviyat  faqat  qo’lga 

kiritilgan  yutuqlar  va  qadriyatlar  tizimi  emas,  balki  ularning  yaratish  jarayoni 

ham ekanligiga e’tibor qaratadi. 

6.  Prezidentimiz  Islom  Karimov  ma’naviyatni  jamiyat  va  insonni  turli 

tahdidlardan himoya qiluvchi, poklantiruvchi, yuksak marralarga yo’naltiruvchi 

ruhiy  va  intellektual  kuch  sifatida  talqin  qiladi.  Shu  bois  o’z  asarini  “Yuksak 

ma’naviyat – yengilmas kuch” deb atagan. 

 

 

 

 

---

37