O’zbekiston republikasi xalq ta’lim vazirligi viloyati xalq ta’limi boshqarmasi tumani xalq ta’limi boʻlimiga qarashli

2	Genetika
bir-biridan keskin farq qiluvchi (alternativ) belgilarga ega bo‘lgan organizmlarni chatishtirish va bu belgilarning keyingi avlodlarda yuzaga chiqishini tahlil qilish
3	O’zgaruvchanlik		barcha tirik organizmlarga xos bo‘lgan xususiyat irsiyat va o‘zgaruvchanlik qonunlarini o‘rganuvchi fan
4	Gibridologik (duragaylash) usul		Organizmning o‘z belgisi va rivojlanish xususiyatlarini kelgusi avlodlariga o‘tkazish xossasi

2-guruhga

1	Pisum sativum		Ustunlik qilish
2	dominant		chekinish
3	ko‘p allellilik		No’xat o’simligi
4	retsessiv		Gen mutatsiyalari natijasida uchta yoki undan ortiq allellari paydo bo‘lish hodisasi

II topshiriq PISA testi.

1-guruhga

1. 
   To’g’ri javob berilgan qatorni toping.
   

1. 
   ATF ning tuzilishi B. ADF ning tuzilishi
   

2-guruhga____Ushbu_rasmda_qaysi_jarayon_berilgan__Oqsil_sintezi__Transduksiya'>2-guruhga'>S. sirka kislota D. Sut kislotaning tuzilishi

2-guruhga

To’g’ri javob berilgan qatorni toping.

A. i - RNK

B. t – RNK

S. r – RNK

D. to’g’ri javob yo’q

1-guruhga

Ushbu rasmda qaysi jarayon berilgan?

A.Translyatsiya

B. Transduksiya

S. Transkripsiya

D. A va B

2-guruhga



Ushbu rasmda qaysi jarayon berilgan?

1. 
   Oqsil sintezi
   
2. 
   Transduksiya
   

S. Translyatsiya

D. Transkripsiya

III “Kim topqir” o’yini. Birliklarning javobini toping

1-guruh



2-guruh



1-guruh



2-guruh



1-guruh



2-guruh



Guruhlar bergan javoblar umumlashtiriladi, rag’batlantiriladi.

III. Yangi mavzu bayoni: (yangi mavzu slaydlar orqali tushuntiriladi, o‘quvchilar kerakli ma’lumotlarni daftarlariga qayd qilib borishadi.)

Diduragay chatishtirishda duragaylash uchun ikki juft alternativ belgili

masalan, rangi va shakli bilan farq qiluvchi no‘xatlar chatishtiriladi. Digomozigotali

organizmlar AABB (sariq, silliq) va aabb (yashil, burushgan) organizmlar

chatishtirishdan F₁da АаВb (100%) sariq silliq organizmlar olinadi. Bunda birinchi avlodda bir xillilik (bir xilligi) qonunining yuzaga chiqqanligini ko‘ramiz. So‘ngra hosil bo‘lgan digeterozigota duragaylar o‘zaro chatishtirilganda F₂ quyidagi natijani olamiz: sariq silliq A – B–; sariq burushgan A – bb; yashil silliq aaB–; yashil burushgan – aabb.

Duragaylarning F₂ dagi fenotipik jihatdan 9:3:3:1, genotipik jihatdan

1:2:2:4:1:2:1:2:1 nisbatda ajralish beradi.

Shunday qilib, chatishtirish uchun olingan belgilar yig‘indisidan tashqari

belgilarning yangi kombinatsiyasi kelib chiqdi. Bu tajribadan G. Mendel ikkita har xil belgilarning bir-birini inkor etuvchi variantlari mustaqil kombinatsiyalana olishi mumkin ekan, degan xulosaga keldi va uchinchi qonuni – belgilarning mustaqil holda taqsimlanishi deb ataladi.

U quyidagicha ta’rifl anadi: ikki yoki undan ortiq alternativ belgilari bo‘lgan

geterozigota organizmlar o‘zaro chatishtirilganda belgilarning mustaqil holda nasldan naslga o‘tishi yoki kombinatsiyalanishi kuzatiladi. Lekin shu narsani unutmaslik kerakki, bu qonun faqat noallel genlar nogomolog xromosomalarda joylashgandagina amalga oshadi.

Diduragay chatishtirishda allellarning F₂ avlodida fenotip jihatdan

allellarning quyidagi kombinatsiyasi yuzaga chiqishi mumkin:

sariq va silliq = 3/4x3/4 = 9/16;

yashil va silliq = 3/4x1/4 = 3/16;

sariq va burushgan = 3/4x1/4 = 3/16;

yashil va burushgan =1/4x1/4 = 1/16.

Xulosa qilib aytganda, G. Mendel tajribalarida dominant va retsessiv

belgilarning nisbati 3:1 ni tashkil etadi.

Uch, to‘rt va undan ko‘p belgilari bilan tafovut qiladigan formalarni

chatishishidan hosil bo‘lgan organizmlar poliduragaylar deb nomlanadi. Masalan, no‘xatning doni sariq, sirti tekis, gultojibargi qizil bo‘lgan navi doni yashil, sirti burushgan, gultojibargi oq rangda bo‘lgan navi bilan chatishtirilsa F₁ duragaylarning doni sariq, sirti tekis, gultojibarglari qizil rangda bo‘ladi.Agar F₁ duragaylar o‘zaro chatishtirilsa 8 xil urg‘ochi gametalar, 8 xil gametalar erkak qo‘shilishi oqibatida

64 ta zigota hosil bo‘ladi. Ularning fenotipi: 27 ta doni sariq, tekis, guli qizil, 9 ta doni sariq, tekis, guli oq, 9 ta doni sariq, burushgan, guli oq, 9 ta doni yashil, tekis, guli qizil, 3 ta doni sariq, burushgan, guli oq, 3 ta doni yashil, tekis, guli oq, 3 ta doni yashil, burushgan, guli qizil, 1 ta doni yashil, burushgan, guli oq bo‘ladi.

Shuni qayd etish lozimki, allel juftlar soni qancha ko‘p bo‘lsa, ajralish

sinfl ari, ularning kombinatsiyalanish imkoniyatlari, fenotipik va genotipik

sinfl ar soni ham ko‘p bo‘ladi. Buni quyidagi jadvalda aniq ko‘rish mumkin:

IV. YANGI MAVZUNI MUSTAHKAMLASH:

TOPSHIRIQLAR BILAN ISHLASH

I topshiriq. “Blits-so’rov” metodi. Qaysi guruh javob bersa rag’bat beriladi.

1. 
   Diduragay chatishtirishda duragaylash uchun nechta alternativ belgili ?
   
2. 
   Belgilarning mustaqil holda taqsimlanishi deb nimaga aytiladi?
   
3. 
   Poliduragaylar deb nimaga aytiladi?
   
4. 
   G. Mendelning uchinchi qonunini ta’riflang.
   
5. 
   Poliduragay chatishtirish deb nimaga aytiladi?
   

1-masala. G‘o‘za o‘simligida hosil shoxi cheklanmagan va cheklangan tipda,

tola rangi esa qo‘ng‘ir va oq bo‘ladi. Shoxning cheklanmagan tipda bo‘lishligi

cheklangan tipda bo‘lishligi ustidan to‘liq, tolaning qo‘ng‘ir rangda bo‘lishligi

esa oq rangi ustidan to‘liqsiz dominantlik qiladi.

1) Cheklanmagan shoxli, qo‘ng‘ir tolali g‘o‘za o‘simliklari cheklangan shoxli,

oq tolali o‘simliklar bilan chatishtirilganda F₁ da olingan o‘simliklarning

hammasi cheklanmagan shoxli va novvotrang tola bergan. F₁ o‘simliklari o‘z-o‘ziga chatishtirilib, keyingi avlod olinsa, ularning fenotipi qanday bo‘ladi?

Fenotipik sinfl arning nisbatini aniqlang.

2) F₁ da olingan o‘simliklar cheklangan shoxli va oq tolali o‘simliklar bilan

chatishtirilsa, keyingi avlodda olingan o‘simliklarning genotipi va fenotipini

aniqlang.

Dars yakuni:

a) o‘quvchilarni baholash : o‘quvchilarni ma’naviy rag‘batlantirish, darsda faol qatnashgan o‘quvchilar baholanadi.

b) uyga vazifa:

1. 
   Mavzuni o‘qib o‘zlashtirish
   
2. 
   Mavzu asosida 5 ta ochiq va 5 ta yopiq test tuzish