O’zbekiston rechpublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vaziriligi

 

---

95 
SEMINAR MASHG’ULOTLARIGA TAYYORGARLIK UCHUN
TARQATMA MATERIALLAR
 
1-mavzu. HASHAROTLAR OLAMINING XILMA-XILLIGI. 
 
 

---

96 
 
Hasharotlarni tavsiflang 

---

97 

---

98 

---

99 

---

100 
2-mavzu. 
HASHAROTLAR EVOLYUTSIYASI, YER YUZIDA KENG 
TARQALISH SABABLARI 

---

101 

---

102 

---

103 

---

104 
3-mavzu: 
HASHARОTLARNING ICHKI VA TASHQI TUZILISHI, 
TUZILISHIDAGI MOSLANISH BELGILARI. 
 

---

105 

---

106 

---

107 

---

108 
4-mavzu. 
HASHARОTLAR KLASSIFIKATSIYASI. TUBAN YOKI 
BIRLAMCHI QANOTSIZ HASHAROTLAR KENJA SINFI. 
 

---

109 
 
 
 

---

110 
 
 

---

111 
5-mavzu. TO’LIQSIZ O’ZGARISH BILAN RIVOJLANUVCHI
HASHAROTLAR. 
 

---

112 

---

113 
6-mavzu. TO’LIQ METAMORFOZ BILAN RIVOJLANUVCHI
HASHAROTLAR. 
 

---

114 

---

115 

---

116 
7-mavzu. HASHAROTLARNI TABIATDAGI O’RNI, FOYDALI VA 
XONAKILASHTIRILGAN HASHAROTLAR. 
 
Significance of insects in nature and human life 
Pollination, here by a bee on an avocado crop, is an ecosystem service. 
Witchetty grubs were prized as food by Australian aborigines.

---

117 
 
Eciton burchellii
 askar chumolilarini mayalar tirik tikuv sifatida ishlatgan, ularning kuchli 
jag'lari yarani yopib ushlab turgan. 
 
 

---

118 

---

119 

---

120 

---

121 
 

---

122 
8-mavzu. BIOZARARLOVCHI HASHAROTLAR.
 
MDH mintaqalari xududlarida uchraydigan materiallar
zararkunanda qo‘ng‘izlarining turlar soni 
Turkum 
Zarakunandalar 
Birinchi 
darajali 
O’rtacha
Tasodifiy 
Jami 
Dermestidae 
16 
7 
5 
28 
Lymexylonidae
- 
1 
2 
3 
Cleridae 
- 
- 
2 
2 
Ostomatidae 
- 
- 
2 
2 
Ptinidae 
2 
1 
10 
13 
Anobiidae 
7 
4 
8 
19 
Bostrychidae 
- 
1 
3 
4 
Lyctidae 
- 
1 
3 
4 
Buprestidae 
- 
- 
1 
1 
Nitidulidae 
- 
- 
2 
2 
Cucujidae 
- 
- 
2 
2 
Endomychidae 
- 
- 
1 
1 
Cisidae 
- 
- 
1 
1 
Oedemeridae 
- 
2 
- 
2 
Melandryidae 
- 
- 
1 
1 
Tenebrionidae 
1 
1 
5 
7 
Cerambycidae 
2 
2 
11 
15 
Curculionidae 
2 
2 
6 
10 
Scalytidae 
- 
- 
3 
3 
Жами
30 
22 
68 
120 
 
MDH mintaqalari xududlarida uchraydigan materiallar
zararkunanda tangachaqanotlilarining turlar soni 
 
Oila 
Zarakunandalar 
Birinchi 
darajali 
O’rtacha
Tasodifiy 
Jami 
Hepialidae
- 
- 
1 
1 
Tineidae
3 
18 
9 
30 
Oenophilidae
- 
1 
- 
1 
Cossidae
- 
- 
1 
1 
Tortricidae
- 
- 
1 
1 
Phaloniidae
- 
- 
1 
1 
Momphidae
- 
- 
1 
1 
Gelechiidae
1 
1 
- 
2 
Blastobasidae
- 
- 
1 
1 
Pyralidae
- 
- 
11 
11 
Pieridae
- 
- 
1 
1 
Notodontidae
- 
- 
3 
3 
Noctuidae
- 
- 
1 
1 
Acritiidae
- 
- 
1 
1 
Жами
4 
20 
32 
56 
 

---

123 
Terixo’r hasharotlar.
А-Dermestes frischi 
Kug
. Б-Attagenus unicolor 
Brahm
; В- Anthrenus scrophulariae 
L. 
Anacanthotermes turkestanicus Jacobs
.

---

124 
 

---

125 
9-mavzu. HASHAROTLARNI MEDITSINA VA VETERINARIYADAGI
AHAMIYATI
 
 
 
 

---

126 
 
 
 
 
 
 

---

127 
 

---

128 
 
 
 

---

129 
 
 

---

130 
10-mavzu. HASHAROTLAR EKOLOGIYASI.
HASHAROTLARNING TARQALISHI VA RIVOJLANISHIDA
ANTROPOGEN VA IQLIM OMILLARINING TA’SIRI.
 
 

---

131 
 

---

132 

---

133 

---

134 

---

135 
11-mavzu. ENTOMOTSENOZLARNING SHAKLLANISH XUSUSIYATLARI. 
HASHAROTLARNING O’SIMLIKLAR BILAN EKOLOGIK ALOQASI. 
 
 
 
 
 
I.Zokirov, 2019 bo’yicha 

---

136 
 
I.Zokirov, 2019 bo’yicha 
 

---

137 
 
 
 

---

138 
12-mavzu. 
MEVALI BOG’ VA O’RMON ZARARKUNANDALAI. 
 
Kеmiruvchi tipdagi og`iz apparatiga ega bo`lgan zararkunandalar 
1.
 
Olma qurti
2.
 
Kurtakxo`r
3.
 
To`rvali kuya 
4.
 
Bargxo`r 
5.
 
Olma kuyasi 
6.
 
Girdak kuya 
7.
 
Tеngsiz ipakchi 
8.
 
Buzoqbosh qo`ng`izlari 
9.
 
Po`stloqxo`rlar 
10.
Tilla va uzun mo`ylov qo`ng`izlar
So`ruvchi tipdagi zararkunandalar 
1.
 
Gunafsha rang qalqondor 
2.
 
Olma qandalasi 
3.
Yashil olma shirasi 
Олма баргининг ширалар томонидан зарарланиши 

---

139 
 
Нок зараркунандаси 
 

---

140 

---

141 

---

142 

---

143 
13-mavzu. G’ALLA, DUKKAKLI DON VA SABZOVOT-POLIZ EKINLARI 
ZARARKUNANDALARI. 
 

---

144 

---

145 

---

146 
14-mavzu. MOYLI, OZUQA VA TEXNIK EKINLAR 
 ZARARKUNADALARI. 
 
 

---

147 

---

148 

---

149 
15-mavzu. FOYDALI VA ZARARKUNANDA HASHAROTLAR 
 SONINI BOSHQARISH MUAMMOLARI 
 
 

---

150 

---

151 

---

152 
ENTOMOLOGIYA FANIDAN MUSTAQIL TA’LIM 
MASHG’ULOTLARI MAVZULARI 
Mashg‘ulotlar shakli: Mustaqil ta’lim (MT) 
soat 
MT1 
O’zbekiston va xorijda entomologiyaning rivojlanish tarixi 
4 
MT2 
Hasharotlar morfologiyasi 
4 
MT3 
Hasharotlar anatomiyasi 
4 
MT4 
Hasharotlar fiziologiyasi 
4 
MT5 
Hasharotlar biologiyasi 
4 
MT6 
Hasharotlar ekologiyasi 
4 
MT7 
Hasharotlarning xilma-xilligi 
4 
MT8 
Qishloq xo’jalik entomologiyasi 
4 
MT9 
O’rmon xo’jaligi entomologiyasi 
4 
MT10 
Tuproqda yashovchi hasharotlar 
4 
MT11 
Suv muhitida yashovchi hasharotlar 
2 
MT12 
Zaharli hasharotlar 
4 
MT13 
Sinantrop hasharotlar 
4 
MT14 
Kasallik tarqatuvchi hasharotlar 
4 
MT15 
Biozararlovchi hasharotlar 
4 
MT16 
Madaniy ekinlar zararkunandalari 
4 
MT17 
Mevali bog’ zararkunandalai 
4 
MT18 
O’rmon zararkunandalai. 
4 
MT19 
Sabzovot-poliz ekinlari zararkunandalari 
4 
MT20 
G’alla, dukkakli don ekinlari zararkunandalari 
4 
MT21 
Moyli, ozuqa va texnik ekinlar zararkunadalari 
4 
MT22 
Foydali hasharotlar 
4 
MT23 
Hasharotlarni muhofaza qilish 
4 
Jami 
90 
Mustaqil o’zlashtiriladigan mavzular bo’yicha magistrantlar tomonidan 
referat, tezis materiallari tayyorlash va uni taqdimot qilish tavsiya etiladi. 
 

---

153 
GLOSSARIY 

Antikoagulyantlar
- qon so’ruvchu burga, bitlar so’lagi tarkibi antikoagulyantlarga 
ega bo'lib, ular “o’ljaning” qonini ivishiga imkon bermaydi. 

Auksin moddasi
- O’simliklarda gal (shish) hosil qiluvchilar so’lagida bo’ladi. 

Deutoserebrum 
- 
tritoserebrum 
oldida 
joylashib, 
hasharotlarda 
antenna(mo’lov)larning ishini muvofiqlashtiradi. 

Gialuronidaza
- ba'zi qon so'ruvchi hasharotlar, masalan qandalalar so’lagi tarkibida 
gialuronidaza mavjud. Ushbu ferment biriktiruvchi to'qimalarni eritib, teriga yopishishni 
osonlashtiradi va chaqish chuqurligini oshiradi. 

Havo qoplari – 
Hasharotlarda tana bo'shlig'ining katta qismini egallaydigan havo 
qoplari mavjud bo'lib, ular uchib yuruvchi turlarda aniq namoyon bo'ladi. Havo qoplari - bu odatda 
traxeya magistrallarining kengaygan bo'limlari bilan ifodalanadigan “rezervuar” lardir. 

Intima yoki subendotelya – 
Hasharotlarda qon tomirning ichki qatlamidir. U 
endotelial hujayralarning bir qatlamidan va biriktiruvchi to'qima elastik qatlamidan - 
subendoteliyadan iborat. 

Kantaridin
- Meloidae qo'ng'izlarining gemolimfasida uchraydigan, odamlar va issiq 
qonli hayvonlarning terisida yallig'lanishni keltirib chiqaradigan modda. 

Lipazalar
- yog'larni parchalaydigan fermentlar. 

Pektinaza
- shira bitlari so’lagi tarkibida o'simlik hujayralarining pektin qobig'ini 
oddiy molekulalarga aylantiradi.

Proteinazalar
- oqsillarni hazm qilishda ishtirok etadigan fermentlar. 

Qo'ziqorinsimon tana - 
miyaning muhim assotsiativ markazlari hisoblanadi. 
"Qo'ziqorin shaklidagi" nomi ushbu tuzilmalarning g'ayrioddiy shaklini aks ettiradi. 
Qo'ziqorinsimon tanalar miyaning boshqa qismlari va bir-biri bilan, shuningdek, qorin nerv zanjiri 
elementlari bilan ko'plab aloqalarni hosil qiladi. Shu asosda ular hasharotlar hayotiy faoliyatining 
eng muhim muvofiqlashtiruvchisi hisoblanadi. Hasharot qanchalik rivojlangan bo'lsa va uning xatti-
harakati qanchalik murakkab bo'lsa, qo'ziqorinsimon tanalari shuncha katta bo'ladi. Ularning 
rivojlanishining maksimal darajasi jamoa bo’lib yashovchi hasharotlar - asalarilar, chumolilar, 
arialarda kuzatiladi.

Stigma – 
Hasharotlarning nafas teshikchalari. 

Tenidiya - 
Ular traxeyaning butun uzunligi bo'ylab spiral shaklida joylashib, ularni 
mustahkamligini ta’minlaydi. Tenidiyalar mavjudligi sababli, hasharot tanasini siqish va egish 
harakatlarida ham traxeya siqilib yoki keskin bukilib kislorodning to'qimalarga kirishini 
to'xtatmaydi, har doim ochiq qoladi. Bundan tashqari, ushbu struktura traxeyani ko’proq 
kengayishini ta'minlaydi: masalan, so’zanak lichinkasi traxeyasi 2 martagacha cho'zilishi mumkin 
va shu bilan birga u zarar ko'rmaydi.

Tritoserebrum - 
eng sodda tuzilishga ega bo’lib, hasharotlarda qorin nerv zanjiri 
oldida joylashgan, simpatik nerv tizimi bilan aloqada yuqori lab va og'iz burchagi mushaklarining 
harakatlarini nazorat qiladi.