O’zbekiston r

Download 397,38 Kb.

bet	9/9
Sana	29.12.2021
Hajmi	397,38 Kb.
	#76019

1 2 3 4 5 6 7 8 9

Bog'liq
Axborot xavfsizligi va axborotlarni himoyalash usullari

Axborotni himoya qilishning xuquqiy usullari, ixtiyoriy vazifali himoya qilish tizimini rasmiy ravishda ko’rish va ishlatishning asosi bo’lib xizmat qiladi.

^Ах^б^орот^н^и^ц^и^м^о^я^л^а^ш^усул^л^а^р^и^н^{и синф}^л^а^ни^ш^и

^{Ташкили}^й^-^ху^қ^у^қ^и^{й Му}^х^анди^с^л^и^к^-^те^хник

^Физик

^Д^а^ст^у^р^ий

^А^п^п^а^р^а^т^ли

^Кр^иптог^р^афик

Tashkiliy usullar bir nechta xavflarni bartaraf etish uchun ishlatilsa, texnik

usullar tashkiliy va texnik tadbirlarga asoslangan holdaa ko’pchilik axborotlarni himoya qiladi.

^Ахборо^т^ни^ц^им^оя^қили^ш^нинг^х^у^қу^қ^ий^у^с^ул^л^а^р^и

^ко^мп^ь^ют^е^р^ж^иноят^ш^и^л^и^г^и^уш^у^н^жа^з^о^лаш^м^е^ъжр^л^арини^и^шл^а^б

^Ахборо^т^ни^ц^им^оя^қили^ш^нинг^т^а^ш^к^и^лий^у^с^ул^л^а^р^и

^ко^мп^ь^ют^е^р^т^из^и^м^лар^и^ни^қ^ф^р^и^қ^лаш;^х^о^д^и^м^л^а^рни^танлаб^о^л^и^ш;

Ўтa муцим ишларни фақат битта одам томонидан олиб борилиши цолатларини инкор қилиш; ишдан шиққандан кейин тизимни тиклаш режасининг мавжудлиги; ахборот хавфсизлиги тизимини таъминлайдиган шахсларга жавобгарликни бериш; компьютер марказини фрнатишга жой танлаш ва ц.к.

Axborotni himoya qilishning texnik usullari apparatli, dasturli va apparat-

dasturliga bo’linadi. Texnik usullarda quyidagi harakterdagi masalalar ko’rib chiqiladi: kompyuter tizimlari va tarmoqlarida axborotga ruxsatsiz murojaat qilishdan himoya etish; virusdan himoya qilish; elektrmagnit, akustik maydon va nurlanishlar orqali «ushlab» olishni bartaraf etish; kriptografik usul asosida xabarlarni yuqori darajada yopiqligini

^Кр^иптог^р^аф^и^к^в^ос^ит^алар

^Кр^иптог^р^а^ф^и^к^во^с^и^т^ала^р^-^тиз^и^м^ва^тарм^о^қ^бўй^и^ч^а^у^з^атилад^и^ган,

^ЭҲ^М^л^а^р^д^а^с^а^қ^лан^а^д^и^г^ан^{ва тур}^л^и^х^ил^ус^у^ллар^б^илан^ш^и^ф^рл^а^на^д^и^г^а^н

.Identifikasiya va autentifikasiya masalalari
^ах^б^о^р^о^т^л^арни^ҳ^и^м^о^я^қ^и^л^и^шни^н^{г махсус}^м^атема^т^{ик ва ал}^г^о^ри^т^м

воситаларидир

^Ау^те^н^т^икачия

^Ау^те^н^т^икачи^я^,^д^еган^д^{а су}^б^ъе^к^{т т}^о^м^о^н^{идан т}^а^қ^д^им^қ^и^л^ин^г^а^н

^ид^е^нт^и^ф^ика^т^о^рни^унга^м^а^нсуб^эк^ан^ли^г^и^н^и^те^к^ш^и^р^иш^в^а^унинг^х^а^қ^и^қ^ий

^эк^анли^г^и^{ни тас}^д^и^қ^{лаш. А}^у^те^н^ти^к^ачия^{- ах}^б^о^р^о^{т захира}^с^и^к^им

^эк^анлил^и^г^и^н^и^ў^р^натиш.^Б^о^ш^қ^аша^с^ў^з^б^и^л^ан^а^й^тганда^аут^е^нтика^ч^и^я^:

^ах^б^о^р^о^т^р^е^су^р^сла^р^и^г^а^к^и^рмо^қ^ш^и^б^ў^л^г^ан^су^б^ъе^к^тни^н^г^ид^е^нти^ф^ика^т^о^ри^н^и

^унга^м^ансу^б^ли^г^и^н^и^те^к^ш^и^р^и^шни^и^фо^д^{алайди.}

^О^д^ат^д^а^аут^е^нт^и^ф^и^к^ачия^ме^т^о^д^ла^р^и^қ^ў^лл^а^нила^д^и^г^ан^в^о^ситала^р^и^г^а

^б^и^н^о^ан^с^и^н^ф^лана^д^и.^Бу^ҳ^о^лат^д^а^к^ў^р^с^атил^г^а^н^ме^т^о^д^лар^т^ў^ртта^гур^у^ҳ^га

^ажрати^л^а^д^и:

^1.^Т^и^з^им^р^е^су^р^сла^р^и^г^а^к^и^риш^ҳ^у^қ^у^қ^иг^а,^ай^р^им^с^ир^л^и^а^х^б^о^р^о^т^ларга

⁽^п^ар^о^л)^э^га^б^ў^л^иш^к^а^б^и,^шахс^н^и^н^г^би^л^и^м^г^а^ас^о^сла^н^и^ш^;

2.Жетон, электрон карта, пластик карта ва бошқа шу кабилар,

Axborotlarni himoyalashda birinchi navbatda eng keng qo’llanilgan dasturiy

vositalar hozirgi kunda ikkinchi darajali himoya vositasi hisoblanadi. Bunga misol sifatida parol tizimini keltirish mumkin.

Bevosita tarmoq bo’yicha uzatiladigan ma’lumotlarni himoyalash maqsadida quyidagi tadbirlarni bajarish lozim bo’ladi: uzatiladigan ma’lumotlarni ochib o’qishdan

saqlanish; uzatiladigan ma’lumotlarni tahlil qiliщdan saqlanish; uzatiladigan

ma’lumotlarni o’zgartirishga yo’l qo’ymaslik va o’zgartirishga urinishlarni aniqlash; ma’lumotlarni uzatish maqsadida qo’llaniladigan dasturiy uzilishlarni aniqlashga yo’l qo’ymaslik; firibgarlik yo’li ulanishlarning oldini olish.

Ushbu tadbirlarni amalga oshirishda asosan kriptografik usullar qo’llaniladi.

Axborotni himoyalash uchun kodlashtirish va kriptografiya usullari qo’llaniladi.

Kodlashtirish deb axborotni bir tizimdan boshqa tizimga ma’lum bir belgilar yordamida belgilangan tartib bo’yicha o’tkazish jarayoniga aytiladi.

Kriptografiya deb maxfiy xabar mazmunini shifrlash, ya’ni malumotlarni maxsus algoritm bo’yicha o’zgartirib, shifrlangan matnni yaratish yo’li bilan axborotga ruxsat etilmagan kirishga to’siq qo’yish usuliga aytiladi.

Stenografiyaning kriptografiyadan boshqa o’zgacha farqi ham bor. Ya’ni uning

maqsadi — maxfiy xabarning mavjudligini yashirishdir. Hozirgi vaqtda axborotni himoyalash eng ko’p qo’llanilayotgan soha bu — kriptografik usullardir. Kriptografiya nuqtai – nazaridan shifr — bu kalit demakdir va ochiq ma’lumotlar to’plamini yopiq (shifrlangan) ma’lumotlarga o’zgartirish kriptografiya o’zgartirishlar algoritmlari majmuasi hisoblanadi.

Kalit — kriptografiya o’zgartirishlar algoritmining ba’zi-bir parametrlarining maxfiy holati bo’lib, barcha algoritmlardan yagona variantini tanlaydi. Kalitlarga nisbatan ishlatiladigan asosiy ko’rsatkich bo’lib kriptomustahkamlik hisoblanadi. Kriptografiya himoyasida shifrlarga nisbatan quyidagi talablar quyiladi: yetarli darajada kriptomustaxkamlik; shifrlash va qaytarish jarayonining oddiyligi; axborotlarni shifrlash oqibatida ular hajmining ortib ketmasligi; shifrlashdagi kichik xatolarga tasirchan bo’lmasligi.

Ushbu talablarga quyidagi tizimlar javob beradi: o’rinlarini almashtirish;

almashtirish; gammalashtirish; analitik o’zgartirish.

O’rinlarini almashtirish shifrlash usuli bo’yicha boshlang’ich matn belgilarining matnning ma’lum bir qismi doirasida maxsus qoidalar yordamida o’rinlari almashtiriladi.

Almashtirish shifrlash usuli bo’yicha boshlangich matn belgilari foydalanilayotgan yoki boshqa bir alifbo belgilariga almashtirilali.

Gammalashtirish usuli bo’yicha boshlang’ich matn belgilari shifrlash gammasi belgilari, ya’ni tasodifiy belgilar ketma-ketligi bilan birlashtiriladi.

Taxliliy o’zgartirish usuli bo’yicha boshlang’ich matn belgilari analitik formulalar yordamida o’zgartiriladi, masalan, vektorni matrisaga ko’paytirish yordamida. Bu yerda

vektor matndagi belgilar ketma-ketligi bo’lsa, matrisa esa kalit sifatida xizmat qiladi.

O’rinlarni almashtirish usullari. Ushbu usul eng oddiy va eng kadimiy usuldir. O’rinlarni almashtirish usullariga misol sifatida quyidagilarni keltirish mumkin: shifrlovchi jadval; sehrli kvadrat. Shifrlovchi jadval usulida kalit sifatida quyidagilar qo’llaniladi: jadval o’lchovlari; so’z yoki so’zlar ketma-ketligi; jadval tarkibi xususiyatlari

Axborotni ximoyalashning maqsadlari kuyidagilardan iborat:

axborotning kelishuvsiz chikib ketishi, ugirlanishi, yukotilishi, uzgartirilishi, soxtalashtirilishlarning oldini olish;

shaxs, jamiyat, davlat xavfsizliligiga bulgan xavf – xatarning oldini olish;

axborotni yo’q qilish, o’zgartirish, soxtalashtirish, nusxa ko’chirish, to’siqlash bo’yicha ruxsat etilmagan harakatlarning oldini olish;

xujjatlashtirilgan axborotning miqdori sifatida xuquqiy tartibini ta’minlovchi, axborot zaxirasi va axborot tizimiga har qanday noqonuniy aralashuvlarning ko’rinishlarining oldini olish;

axborot tizimida mavjud bo’lgan shaxsiy ma’lumotlarning shaxsiy maxfiyligini

va konfidensialligini saqlovchi fuqarolarning konstitusion xuquqlarini himoyalash;

davlat sirini, qonunchilikka mos hujjatlashtirilgan axborotning konfidensialligini saqlash;

6.Microsoft PowerPoint: rastr va vektorli grafik dasturlar bilan ishlash texnologiyalari.

Rastrli grafikaning quyidagi dasturiy ta’minotlari mavjud:

_Paint,_M_i_crosoft_Pho_t_o_Editor,_Ad_o_be_P_h_o_to_Sho_p_,_Frac_t_al_De_si_gn

^Р^ас^трл^и

график дастурлар

билан ишлаш

техноло-

гиялари
Painter, Micrografx Picture Publisher.

Adobe PhotoShop dasturida nuqtaviy tasvirlar bilan ishlashning barcha an’anaviy usullari mavjud bo’lib, qatlamlar bilan ishlash imkoniga ega va konturlardan foydalanadi. Dastur hujjatlarning rangli tasvirlarini oson o’zgartirish imkonini beradi (bitli, kulrang gradasiyalarida, dupleks, indekslangan ranglar, RGB yoki CMYK).

_Paint_gra_f_ik_m_u_harriri_odd_i_y_t_asvirlar_n_i_y_ar_a_tish,_ko’rib_chi_q_is_h_,

tahrirlash uchun xizmat qiladi. U kichik matnlarni qo’shib qo’yishi va skanerdan olingan tasvirlarni tahrirlash imkoniyatini beradi. Rasm chizish va tahrirlash uchun ma’lum joyni qirqib olish, lastik, zalivka, rang tanlash, qalam, purkagich, chiziq, egri chiziq, to’g’ri burchak, ko’p burchak, ellips uchun na’munalar to’plash imkoniyatlari bor. Masalan, chiziq uskunasida har xil qalinlikdagi chiziqlar chizish imkoniyati mavjud.

Palitra bandi 28 xil rangdan iborat bo’lib chizish va fonni bo’yashda foydalaniladi. Bundan tashqari palitrani o’zgartirish buyrug’idan foydalanib 48 ta rangdan bittasini tanlash hamda shaxsiy rangni chiqarish mumkin.

―Pravka‖ menyusida quyidagi buyruqlar joylashgan: ―Ochistit Rabocheye pole‖,

―Otmenit‖ (oxirgi uskuna bilan qilingan ishni bekor qiladi), ―Vo’deleniye fragmenta‖ (Fragment

ajratish), ―Kopirovaniye vo’delennogo fragmenta‖ (ajratilgan fragmentdan nusxa ko’chirish), ―Vstavit‖ komandasini ishlatib ham bir necha bor ko’chirish mumkin), ―Peremehyeniye vo’delennogo fragmenta‖ (ajratilgan fragmentni qayta joylash), ―Udaleniye fragmenta‖ (fragmenti

o’chirish). ―Risunok‖ menyusi ajratilgan fragmentni rasmda qayta ishlashni va effektlar olishni ta’minlaydi. Unda rasmni qisish, kengaytirish,qirqib olish va burash, ranglarini o’zgartirish va masshtabni o’zgartirishlar ta’minlangan.

PhotoShop – bu rastrli grafika dasturi bo’lib, tasvirning ixtiyoriy elementi nuqtalar bilan hosil qilinadi. Yangi tasvirni hosil qilishda o’lchov birliklari tanlanadi (nuqta, piksel

yoki sm). So’ngra tasvirlash qobiliyati tanlanadi, ya’ni u qancha yuqori bo’lsa tasvirning sifati shuncha yaxshi bo’ladi.

Adobe Photoshop Windows muhitida ishlovchi elektron ko’rinishdagi

fototasvirlarni tahrir qiluvchi dasturdir. Adobe Photoshop dasturi Adobe system, Inc kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan bo’lib, ishlatishdagi alohida qulayliklari bilan mashhur.

Adobe Photoshop dasturi komp’yuter grafikasida rastrli grafika redaktorlari turkumiga kirib va asosan nuqta(piksel)lar bilan ish ko’radi.

Adobe Photoshop tasvir tahrir qiluvchisi yordamida fotosuratlarga qo’shimcha kiritish, fotosuratdagi dog’larni o’chirish va eski rasmlarni qayta ishlash va tiklash, rasmlarga matn kiritish, qo’shimcha maxsus effektlar bilan boyitish, bir fotosuratdagi elementlarni o’zgartirish, almashtirish mumkin.

Birgina ZD – obyektni hosil qilish uchun kerak bo’lgan yuzlab yoki minglab

ko’pburchaklar, hosil qilinishi va boshqarilishi talab qilinuvchi ma’lumotlarning katta miqdorini tashkil qiladi.

Vektorli grafikaning quyidagi dasturiy ta’minotlari mavjud:

_{Corel Draw, Adobe Illustrator, Frac}_t_{al Design E}_x_press_i_on,

^В^ек^т^о^рл^и

график дастурлар билан

ишлаш техноло- гиялари
Macromedia Freehand, AutoCAD.

Shuningdek Microsoft Word, Microsoft Excel, Microsoft PowerPoint ilovalaridagi Risovaniye nomli grafik vositalarni keltirish mumkin. Oddiy obyektlarni hosil qilishda oddiy tasvirlashdan foydalaniladi.

To’g’ri chiziq, yoy, aylana, ellips va bir hil rangli yoki

_o’zgaruvch_a_n_rang_l_i_s_ohalar_–_bular_ikki_o_’lch_a_m_li_r_as_m_lar_bo’l_i_b_,

ulardan detallashtirilgan tasvirlarni yaratishda foydalaniladi.

Microsoft Word muharirini Vstavka menyusidan Risunok buyrug’i bilan ochiladigan vositalar yoki Vid menyusidan Paneli instrumentov/Risovaniye buyrug’i bilan ochiladigan vositalar

Vektorli grafikadan yangi tasvirlarni tuzish va foydalansh vositalari: to’g’ri

chiziq; kesmalar; ellipslar; to’g’ri to’rtburchaklar; avtofiguralardan iborat bo’ladi.

Paneli instrumentov/Risovaniye buyrug’i bilan ochiladigan vositalarning

ko’rinishlari

Corel Draw dasturining yangi uskunalari ob’yektlarga nisbatan tuzatishlar (korreksiya) va effektlarni to’g’ridan-to’g’ri qo’llash imkonini beradi. Dasturning yangi versiyasida ob’yektni hosil qilish va uning xususiyatlarini tahrirlash jarayoni soddalashtirilgan.

Adobe Illustrator – vektorli grafika bilan ishlovchi dastur. U Pdf fayllarini tahrirlash va eksport qilish imkonini berib, ranglarni boshqarishda takomillashgan vositalarga ega. Dasturda 50 ga yaqin filtrlar mavjud. Filtrlar turli maxsus effektlarni yaratish imkonini beradi.

«Bekor qilish - qaytarish» amalining 200 ga yaqin darajasi mavjud bo’lib, uning miqdori xotiraning xajmi bilan chegaralanadi.

Fraktalli grafika. U vektorli grafika kabi hisoblanuvchi bo’ladi, lekin kompyuter xotirasida xech qanday ob’yekti saqlanmaydi. Tasvirlar formula yoki formulalar tizimi ko’rinishda saqlanadi. Tenglama koeffisiyentlarini o’zgartirish orqali, mutloqo yangi mazmundagi tasvirlarni hosil qilish mumkin.

Ko’plab uch o’lchamli grafikadan foydalanuvchi ilovalarda CD –ob’yektlar,

reallashgan tasvirni hosil qiluvchi va keraklicha joylashgan ko’plab ko’pburchaklardan iborat bo’ladi.

Birgina CD – ob’yektni hosil qilish uchun kerak bo’lgan yuzlab yoki minglab ko’pburchaklar, hosil qilinishi va boshqarilishi talab qilinuvchi ma’lumotlarning katta miqdorini tashkil qiladi.

Fraktalli kompyuter grafikasi- hisoblanuvchi grafikadir. Bunda yaratilayotgan tasvirlar tenglamalar va ularning sistemalari vositasida hosil qilinadi. Shuning uchun bunday muharrirlarda hosil qilingan dasturlar katta hajm egallamaydi. Chunki xotirada tasvir emas uni hosil qiladigan tenglamalar saqlanadi.

Download 397,38 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:

1 2 3 4 5 6 7 8 9