O‘zbekiston pespublikasi oliy va o‘rta maxsus

Harakatli o’yin:
«Kim tezroq paxta teradi».
Ikkita guruh bittadan yugurib borib, chanoqni olib, savatga solishadi, orqaga 
qaytib, safning ortiga turishadi. 
Bolalar bilimini tekshirish va mustahkamlash uchun savollar : 
Paxtani kimlar еtishtiradi? 

Paxtadan qanday mahsulotlar olinadi? 

Paxtalarni qaysi mashinalarda teradilar? 

Kimning hikoyasi sizga yoqdi? 
Muloqot, til va nutq tahlili va rivojanish asoslari. Tilning rivojlanishi bolalar 
hayotining har bir jabhasida va ta’limiy muvaffaqiyatlarida eng muhim omildir. 2-
5 yoshdagi bolalarning tahminan 6% til rivojlanishi bilan bog’liq muammolarga 

---

duch keladi. Tilning еtarlicha shakllanmaganligi bolalarning butun hayoti 
davomida o’z ta’sirini ko’rsatadi va ular bilish, savodxonlik, ijtimoiy munosabat, 
diqqat va o’qitish hamda o’rganishga tayyorgarlikda qator qiyinchiliklarni boshdan 
kechiradilar. Shuning uchun ham o’z shaxsini erta anglash juda muhim 
hisoblanadi. Bolalarning ijtimoiy tarbiyasida til o’rganish bilan bog’liq 
muammolar yuzaga keladi va bunda bilish darajasi ko’pincha past bo’ladi. 
Irlandiyada ingiliz tilini qo’shimcha til sifatida o’rganayotgan o’quvchilarda ham 
til va nutq tahlilida еtishmovchiliklar mavjud bo’ladi deb hisoblanadi. Bunday 
bolalarda tilning rivojlanishi bir-biridan farq qiladi va shuning uchun til tahlili 
qiyin bo’ladi. Tilning murakkabligi umumiy tahlilni qiyinlashtiradi. Bir qancha 
tahlil uslublari maktabgacha bo’lgan bolalarning muloqoti va tilini baholashda 
qulay bo’lishiga qaramay, bu metodlarning ko’pchiligi kelajakda til bilan bog’liq 
muammoga duch keladiganlarni bashorat qilishda yaxshi natija bermasligi 
mumkin. 
Murakkab tahlil metodlari oddiy tahlil metodlariga qaraganda aniqroq deb 
hisoblanadi va ular bolalarning turli rivojlanish yo’nalishlariga ko’ra oddiy 
tahlildan afzalroqdir. Tahlil metodlari tilda ishlatiladigan murakkab uslublarni 
qisman ta’minlaydi va shu sababli, ayniqsa maktabgacha bo’lgan bolalarda til 
tahlili bo’yicha ko’proq izlanishni talab etadi
14
.
Mavzuga doir xulosa:
Bolalar lug’atini boyitishning asosiy manbasi bo’lib kattalar nutqi, birinchi 
navbatda, bolalarni o’qitib, tarbiyalaydigan tarbiyachining nutqi hisoblanadi. Ular 
tarbiyachidan obrazli so’zlarni, ifoda va qo’llash usullarini o’zlashtirib oladilar; 
ular nima yaxshi-yu nima yomonligini ajratib ololmaydilar, va eshitgan barcha 
so’zlarga taqlid qiladilar. Shuning uchun tarbiyachining nutqi namunaviy bo’lishi 
lozim. Obrazli nutqni rivojlantirish keng ma’noda nutq madaniyatining muhim 
tarkibiy qismi hisoblanadi. Bolalar nutqini rivojlantirish samaradorligiga erishish 
uchun ularning bilim darajasi, qiziqishi va shaxsiy qobiliyati xususiyatlarini 
hisobga olish muhimdir. Shunday qilib, maktabgacha yoshdagi bolalar nutqini 
14
Edited by Mary Rafferty “Abrief review of approaches to oral language developme nt” USA 2014y 

---

rejali tarzda rivojlantirish uchun nafaqat ertaklar bilan tanishtirish avvalombor 
ularni asosli ravishda tanlash, eng ahamiyatli so’zlarni ularning mavzu jihatdan 
xilma-xilligi, ya’ni sifat tarkibi, ma’nosi bo’yicha o’rganishni ta’minlash ham 
dolzarb masaladir.