O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti



Download 2,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet86/93
Sana14.09.2021
Hajmi2,19 Mb.
#174459
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   93
Bog'liq
arab tili fanidan 22.05.00. sharq filologiyasi bakalavriaturasining i-iv kurslari uchun maruza matnlari (1)

TAYANCh IBORALAR 
1.  Qo’shma gap. 
2.  Murakkab jumla. 
3.  Boqlangan. 
4.  Ergashgan. 
5.  Biriktiruv. 
6.  Teng bog’lovchi. 
7.  Zidlovchi. 


 
 
 
163
 
 
 
8.  Ergash gap. 
9.  Bosh gap. 
 
ADABIYOTLAR 
1.  
Kovalyov A.A., Sharbatov G.Sh., Uchebnik arabskogo yaz’ka., 1998, 168 b. 
2.  
Holidov B.Z., Uchebnik arabskogo yaz’ka 1981 str, 347-348. 
3.  
Ibrohimov N., Yusupov, Arab til grammatikasi,    T-98, 384 b.  
4.  
Talabov  E.,  Arab  tili  darsligi,  T.,  87,  254-256  b.    Grande  B.  M.,  Kurs 
arabskoy grammatiki v  sravnitelno istoricheskom osveshenii, M, 1965, 288 b.  
 
 
 
 
 


 
 
 
164
 
 
 
22.-22.1. ANIQLOVChI ERGASh GAP 
REJA 
1.  
Nisbiy olmoshlar yordamida bosh gapga bog’lanishi  

   يذلا  va  تيلا ) 
2.  
 
نم va  ام  nisbiy olmoshlari bilan bosh gapga bog’lanishi. 
3.  
Bosh  gapdagi  aniqlovchi  ergash  gap  tomonidan  aniqlanib  kelayotgan 
gap bo’lagi noaniq bo’lgan holat 
4.  
Ergash gapdagi qaytaruvchi olmosh 
 
Aniqlovchi ergash gap deb ergash gap shaklida rasmiylashtirilgan aniqlovchini 
aytamiz.  U  bosh  gapning  ot  yoki  ot  vazifasini  bajarib  kelayotgan  birorta  bo’lagini 
aniqlab,  izohlab  beradi.  Shuningdek,  aniqlovchi  ergash  gaplar  barcha  aniqlovchilar 
kabi, belgiga ham ishora qiladi. Odatda aniqlovchi ergash gap o’zi aniqlab kelayotgan 
so’z  aniqlanmishdan  keyin  qo’yiladi.  Boshqacha  qilib  aytganda  Aniqlovchi  ergash 
gap  bosh  gapdagi  qaysi  bo’lakning  belgisini  bildirsa,  bevosita  shu  bo’lakdan  keyin 
keladi. 
Aniqlovchi  ergash  gapning  bosh  gapga  ergashuvi  ikki  turlidir:  vositali  va 
vositasiz. 
1.  
Bosh  gapning    aniqlovchi  ergash  gap  tomonidan  aniqlanib    kelayotgan 
bo’lagi  grammatik  aniq  holdagi  otdan  ifodalangan  bo’lsa,  ergash  gap  vositali 
bo’ladi.  Vosita  vazifasini  nisbiy  olmoshlar  bajaradi.  Biroq  nisbiy  olmosh  mustaqil 
va  o’zi  boshlab  kelayotgan  ergash  gapning  hech  bir  bo’lagiga  tobe  munosabat 
saqlamaydi. Demak, u ergash gapning tarkibiy  qismi sifatida qabul qilinmaydi ham, 
balki ergash gapning o’zi uning mazmunining mantiqan kengaytirib beradi. Ergash 
gapning ergashtiruvchi ko’rsatkichlari  
 
-va    uning  guruh  soni  va  jinsda 
aniqlanmish bilan moslashadi. 
 
Nisbiy  olmoshning  ikkilikdagi  shakli  turlanganligi  sababli,  bu  borada 
moslashuv talab qilinadi. 
 
ي يذلا  بلاطلا ُتيأر
   انتعماج في سرد
  -  Universitetimizda oqiyotgan talabani ko’rdim  
                                                           
 ةيلكلا ةبتكم في نادوجوم نيذلا ينباتكلا ِنيذه ُتأرق   
 
 
 
 
Fakultet kutubhonasida mavjud bo’lgan bu ikki kitobni oqidim. 
 
 
Umuman  nisbiy    olmoshlarning  birlik  ikkilik  va  ko’plikdagi  ko’rinishlari 
quyidagichadir: 
 
 
 
Jins. 
Birlik.  
Ikkilik.  
Ko’plik. 
Muz. 
يذلا 
 ِناذلا 
 نيذلا 
Muan. 
تيلا 
 ِناتلا 
 يئلالا ، تياوللا 


 
 
 
165
 
 
 
 
  
 
 
 
 Agar  aniqlovchi  ergash  gapning    egasi  bevosita  belgisi  bildirayotgan  bo’lak  bo’lsa, 
shunga  mos  bo’lgan  nisbiy  olmosh  aniqlovchi  ergash  gapning  grammatik  egasi 
hisoblanadi. 
Masalan: 
                                                                     
 ادج اديج ِةيبرعلاب ملكتت تيلا ةبلاطلا تعسم - Arab tilida juda yahshi gaplashadigan talabani eshitdim. 
 
    Bosh gapning aniqlanayotgan bo’lagi juda ko’p hollarda aniqlovchi ergash gapning 
mantiqiy  egasi  sifatida  talqin  qilinadi.  Biroq  mazkur  so’z  ergash  gapdagi  ikkinchi 
darajali  bo’laklarning  biri  bo’lib  kelishi  ham  mumkin.  Bu  holda,  qaytuvchi  olmosh 
paydo bo’ladi. qaytuvchi olmoshlar bosh gap tarkibida bo’laturib, aniqlovchi ergash 
gap bilan grammatik munosabatda bo’lgan bo’lakning ergash gapdagi «nushasi» yoki 
«vakili»  bo’ladi-unga  ishora  qiladi,  u  bilan  son  va  jinsda  moslashadi.  qaytuvchi 
olmosh  gapda  ergash  gapning  fe’l  kesimi  bilan  yohud  u  boshqarayotgan  ko’makchi 
bilan birikib keladi. 
Masalan: 
مأ اهتيترشا تيلا ةللمجا أرقأ لم
 س
 - Kecha sotib  olgan jurnalimni oqimadim. 
2.  
Bosh  gapning  aniqlovchi  ergash  gap  tomonidan  aniqlab  kelayotgan  bo’lagi 
grammatik  noaniq  holatda  bo’lsa,  ergashuv  vositasiz  bo’ladi.  Vositasiz  deganda, 
ergash gapning bosh gapga ko’rsatkichsiz, belgisiz ergashuvi nazarda tutiladi. 
Masalan: 
                       ِةعاسلا في اترموليك ينسخم و ةئم اهتعرس غلبت ًةرايس انبكر    -  
                       Tezligi soatiga 150 km. bo’lgan mashinaga o’tirdim. 
    Nisbiy olmoshlardan   «kimki»  ham  aniqlovchi  ergash  gapni  ergashtirish  vositasi 
bo’la oladi. 

Download 2,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   82   83   84   85   86   87   88   89   ...   93




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish