O‘zbekiston mustaqilligining 29 yilligiga bag‘ishlanadi. Ey jonim Vatan (So‘z boshi)

O‘zbekiston mustaqilligining 29 yilligiga bag‘ishlanadi.
Ey jonim Vatan (So‘z boshi)
Dunyoda ona bitta.Vatan bitta bo‘ladi,bu tushuncha hech qachon o‘zgarmaydi,hech qachon eskirmaydi,ikkisi ham yagona dilga jo bo‘lgan qaytarilmas durdonaki,Vatanni eng suyukli zot ta’rifi bilan ifoda etib “Ona Vatan”deymiz.
Vatan-inson tug‘ilgan muqaddas zamin. Bu zamin uning qalbida abadiy qoladi va hech qachon unutilmaydi.Vatan tushunchasi va unga bo‘lgan muhabbat ona suti,ona bag‘ri,ona mehr-muhabbati ona allasi bilan bola yuragiga jobajo bo‘ladi.
Buyuk mutafakkir Abdulla Avloniy:”Har bir kishining tug‘ulib o‘sgan shahar va mamlakati shul kishining vatani deyilur”deb Vatanga ta’rif beradi.Uzoq moziydan Simtepa yoki Farg‘ona shahar deb atalib kelingan. Bizning yurtimiz tarixi, o‘tmishi eramizdan avvalgi III-II asrlarga borib taqaladi.Bunga hozirgi Farg‘ona shahridagi markaziy istirohat bog‘idagi Simtepa yodgorligi,hozirgi Shohimardonsoy va Marg‘ilonsoy atrofidagi yashab o‘tgan ajdodlarimiz o‘zi xos turmush tarzini kechirgan. Yormazorlik tarix o‘qituvchi Abdullajon Tojiboyev Farg‘ona shahar tarixiga qo‘l uradi.Simtepa yoki Farg‘ona shahri haqida dastlabki ma’lumotlar,XIX asrning 70 yillarida Yangi Marg‘ilon yoki Skobelev shaharlarini bunyod etilishi “Farg‘ona shahrining nomlanishi,” “Farg‘ona shaxrining tabiiy sharoiti geografik o‘rni”,”Farg‘ona XX asrda” “Farg‘ona mustaqillik yillarida “,”Farg‘onada tarixiy qurilish boshlandi”,”Yangi O‘zbekiston bunyod etamiz”Farg‘ona shaxar,maxalla ko‘cha nomlarini kelib chiqishi mavzulari bir dunyo.
Ona vatanni sevgan har pok qalb ana shunday xitob qilishi tabiiy bir holdir. Zero,dilda bori tilga chiqadi.Farg‘ona to‘g‘risida shu kichik risolada dilimizda borini baholi qudrat tarannum etgan.Bunda xato,kamchilik va noqisliklar yuz bergan bo‘lsa yoki hamdu sano orttirib yuborilgan yoxud me’yor-maromiga yetkazib aytilmagan bo‘lsa-yu ko‘ngil to‘lmasa uzru kechirim so‘raymiz.
Farg‘ona Shahri to‘g‘risida dastlabki ma’lumotlar.
Farg‘ona Vatan kartasiga nazar tashlar ekansiz O‘zbekistoning eng yirik shaharlaridan biri bo‘lib,farg‘ona vodiysining ma’muriy, xo‘jalik va madaniy markazi xisoblanadi. Bu shahar farg‘ona vodiysining o‘rta qismida Oloy tizma tog‘ining shimoliy etagida joylashgan. UZFA arxeologiya institutining farg‘ona ekspiditsiyasi boshlig‘i Abdulxamid Onorboyev “Shaharning sirli tarixi” maqolasida Qadimgi Marg‘ilon haqida fikr bildirgan holda, xozirgi Shohimardonsoy-Marg‘ilonsoy xavzalarida eramizdan avvalgi III-II asrlardayoq shaxar tipidagi qarorgoxlar paydo bo‘lganligi xaqida yozadi. Bunga xozirgi farg‘ona shaxridagi markaziy istiroxat bog‘i xududida joylashgan Simtepa yodgorligi misol bo‘la oladi. Bu davrda farg‘ona vodiysi o‘zining uzumchiligi va undan tayorlangan xilma-xil ichimliklari hamda olamga mashxur tulpor otlari bilan Markaziy Osiyoda dong‘i ketgan. Qadimgi Marg‘ilonn Sim, Avval,Uchqo‘rg‘on, Shoximardon tomonlar bilan bog‘lovchi Karvon yo‘li Yormozor Sim orqali o‘tgan. O‘tgan asr boshlarida fargona shaxrida yashagan botanik olim N.P Arxangelskiy ning xotira daftarida shahar tarixiga oid qiziqarli ma’lumotlar uchraydi. U XX asr boshlaridagi- farg‘ona shaxrining qiyofasi to‘g‘risida so‘z yuritib, jumladan quyidagilarni keltirib o‘tgan.Shahar ichra oqib o‘tgan soy bu yerlarda qadimdan odamlar hayotinisuv bilan ta’minlab turgan ko‘rinadi.Eng muximi yangi qurilayotgan shahar o‘rnida maxalliy xalqlar tomonidan e’zozlab muqaddaslashtirilgan qadimgi mozerlar ancha gina edi. Ular orasida Gubernator (xozirgi Mustaqillik keyinchalik Kashtanlar ko‘chasi nomlandi. Shu ko‘chadagi g‘isht ko‘prik yaqinidagi mozor eng mashxuri bo‘lib,mozordagi xujradan negadir xech vaqt olov o‘chmasidan turgan. Aftidan bu qadimgi otashparast lardan qolgan odam bo‘lsa kerak (Abdulaxatov N. Xoshimov B.) N.P Arxangeliskiyning keltirilishicha, xozirgi Al Farg‘oniy nomli markaziy istiroxat bog‘ining xozirgi katta favvora va charxpalak atraksionlari o‘rnida 1920-25 yillarda Simtepa yodgorligidan g‘isht uchun tuproq olayotgan maxalliy axoli topilgan sopollarni majusiylarga tegishli dep tushinib ularni sindirib yuborgan Qizig‘i shundaki, yodgorlikni Simtepa deb nomlanishi undagi topilmalardan kelib chiqib 1958 yilda
yo’li yo’nalishidagi arxeologik yodgorliklar jumlasiga kiritib , bu yo’l Qashg’ar O’sh – Mingtepa Quva Marg’ilon , Yormozor Simtepa va undan Turkiston tog’tizmalari bo’ylab Xo’jand undan So’g’d va Baktriya tomonlarga ketganligini ta’qidlamoqdalar . ( B. N. Matboboyev . 1994 y 28 bet )
N.Abdullaxatov B. Xoshimovlarning ta’ kidlashicha , Eramizning birinchi asriga oid Satkak Simtepa manzilgohlarining topilishi va Kirguli xududida o’rta asrga oid chillaxonalarining topilishi Simtepa Yormazor tarixi uzoq o’tmishga borishidan darak beradi . Sababi Simtepa Yormazor xam bir soy qirg’og’idagi qadimgi manzilgoh ekanligidan darak beradi . Xozirgi farg’ona shaxri o’rnida eramizning boshlaridan o’rta asrga qadar xam shaxar mavjud bo’lib uning keyingi faoliyatini to’xtashi ko’proq – mo’g’ullar bosqini bilan bog’liq bo’lsa kerak . Chunki XIII asrdan keyin farg’ona vodiysidagi bir qancha shaxarlar o’zini tiklay olmay vaqt o’tishi bilan kichik bir qishloqlar ko’rinishiga kelib , o’zining shaxar qiyofasini batamon yo’qotgan edi . Nazarimizda bu xolat Zendarimishni xam chetlab o’tmagan XX asrning birinchi yarmiga qadar farg’ona shaxrining markazida qad ko’tarib turgan Simtepa yodgorligi ana shu shaxarning so’ngi parchasi bo’lganligi extimoldan xoli emas .
Aytmoqchimizki Simtepa farg’ona shaxrining tarixi qadim davrlarga borib taqamadi . Afsuski , bugun shaxar xududida madaniy qatlamlarni saqlab qolgan yodgorliklar yo’qolib bormoqda . Agar XIX asrda yangi shaxar qurulishi bu jarayonni boshlab bergan bo’lsa , XX asrda madaniy qatlamlar butunlay yo’q qilib tashlandi faqat shaxar atrofidagi ayrim yodgorliklardan umid qoldi xolos . Zero biz xalqimizning xaqiqiy tarixi bilan g’ururlanishimiz lozim .
Yangi shahar qurilishi bunyod etilishi.
1876 yil 19 fevralda Qoqon xonligi rasman tugatilib o‘rniga Rossiya imperiyasi tartibida farg‘ona viloyati (gubernasi) tuzilganligi elon qilindi. Garchi o‘sha davrda viloyat markazi Qoqon deb elon qilingan bo‘lsada bir yildan so‘ng eski marg‘ilon shaxridan farsah 7-9 km (7-9 verst) ga kirish joyini yangi shahar va krepost qurish uchun yaroqli deb topildi. Farg‘ona viloyati tuzulgandan chor mavmurlarida yangi shahar qurishga ehtiyoj tug‘ilib qoldi.
Milliy va diniy ruh kuchli bo‘lgan ,shuningdek,tabiyati ser shamol bir oz zaxlash Xo‘qand xarbiy gubernator Skobelevning didiga o‘tiriladi. U Yormazor yaqinidagi qadimiy Sim qishlog‘i o‘rnida zamongaviy shaharcha qurib shu yerga ko‘chirmoqchi bo‘ldi. MyD Skobelev farg‘ona viloyati gubernatori edi uni tasaruffiga Farg‘ona, Andijon, Namangan, Qirg‘izistoning xozirgi O‘sh, Jalol-obod TojikistonRespublikasini Xo‘djant xozirgi Sug‘d viloyati kirgan.
O‘sha davrda Rossiyanning chekka o‘lkalarida joylashgan 14 viloyatning hammasini xarbiy kishilar gubernatorlar boshqarishgan. Ular cheklanmagan huquqlarga ega bo‘lib, viloyat xarbiy- qumondoni, ichki ishlar boshlig‘i,sud xayati raisi,va xatto din ishlari boshlig‘i hisoblanishardi. D.M.Skobelev 1877 yil fevral oyi da pus-turk frontiga, Kavkazdagi xarakatdagi armiyaga yuborildi janglarda ko‘rsatgan maxorati uchun unga oliy xarbiy unvon general ad’yutant unvoni beriladi. Urushdan keyin Farg‘onaga kelish nasib etadi. U Moskvada qolib xizmat qiladi. Umri qisqa ekan 1882 yil 25 iyunda 39 yoshda Dyusse mehmonxonasida to‘satdan vafot qiladi. 1877 yil boshidan Skoblev o‘rniga tayinlangan Abramov yangi ishchi guruxi tuzuladi uning tarkibidaMarg‘ilon uyezdi boshlig‘i kapitan Bekgurin viloyat muxandisi poruchchin Korolkov xarbiy muxandis jimin gubernator yordamchisi – poruchchin Sinkler Qo‘qondagi- lazaret shifokori Preobrajenskiy va xarbiy shifokor Okolovlardan iborat edi.
Ishchi guruh Skoblev tanlagan hudud Marg`ilon bilan Yormazor o`rtasi hozirgi Farg`ona darvozasidanYormazor avtovokzaligacha bo`lgan hudud 3,5 kv verst,11 versta chaqirim 1.06, kilometr uni kuchaytirish uchun juda ko`p Yormozordagi mevali bog`lari buzishga to`g`ri kelishi janubiy g`arbiy tomonlari ko`rib chiqdi. Hozirgi vodstro`y Yangi Marg`ilon tosh shag`alli suv tanqis bo`lgani uchun sharoit umuman talabga javob bemaydi deb topadi.Yangi ishchi guruh tanlangan yer suvga qulay yeri unumdor sshaharning o`rtasidan Marg`ilonsoy oqib o`tadi. Bu joy Sim va Charmig`on qishloqlari o`rni edi. Bu qishloqlar Chimqishloq , Beshbola, Beklar Yormozor ,Jo`ydam Yangisoy,Cheksho`ra bilan tutashgan yerda edi. Shahar qurilishi ucnn tanlangan unning uzunligi 4,5 verst kengligi 2,5 verst bo``lib janubiy sharqiy tomonida 11,5 kv verst bo`lib maydondan iborat edi. Shahar qurilishidagi yerda Sim qishlog`i Marg`ilonsoyning chap tomonida Charmig`on qishlog`i Marg`ilonsoyning o`ng tomonida edi. Bu yerda 150 ta xonadon va qo`rg`onlardan iborat edi. Janubiy tomoni tosh shag`al qumliqdan iborat edi shahar qurilishiga tushgan uylar egalari Oqariq va Yormazor tomonga ko`chirildi. Dastlab shahar Yangi Marg`ilon deb ataldi.Shahar Qo`qonga nisbatan qulay, tinch, asosan ruslardan iborat bo`lgan.Savdogarlar sotuvchilar mahalliy millat vakillari bo`lgan shoir Shokirjon Xolmuhammad o`gli Furqatning tog`asi ham savdogarlik qilgan .Furqat Marg`ilonga tez -tez kelib turgan. O`zaro muloqot pochta telefon telegraf ham yozishmalar rus tilida olib borilgan. Shaharga boruvchilar gorodga borib kelay deyish odat bo`lgan .Bu odat to sho`ro davrigacha 1989- yilgacha davom etgan . Chor ma`murlari o`zlariga shahar yeridan dala hovlilar qurishgan Skoblev Yormozorni sharsharasida dala hovli qilib yashadi. Sho`ro davrida bu joy boshlang`ich maktab vazifasini o’tadi. Yormozorda Marg’ilon uyezdi banki bo’lgan, bu yer ham maktab vazifasini o’tgan.
Farg`ona shahrining nomlanishiga oid mushoxadalar.
Farg`ona shaxrining qadimgi nomi Sim deydigan bo`lsak, Sim forscha Kumush ma`nosini anglatgan. Bu yerda mozor “Simtepa” deyilgan “Kumush tepa” ma`nolarini anglatadi. Dastlab shahar Eski Marg`ilon nomi bilan atab kelindi. Marg`ilonga yaqinligi sababli Yangi Marg`ilon deb atashga qaror qilindi. Lekin bir viloyatda o`xshash nomdagi joy bo`lishi pochta ishlarini qiyinlashtirib yuboradi. 1903 yilda gubernator podsholikka xat yo`llab bu muammoni hal qiladi. General Skobelev vafotida 25 yil to`lishi munosabati bilan uni xotirasini nishonlab yuqoridagi taklifga muvofiq 1907 yildan boshlab shahar Skobelev deb atala boshlandi.
1924 yilda Skoblev nomi Farg`ona deb nomlandi. Skobelev xarbiy sarkarda bo`lgani bilan bosqinchi sifatida eslanadi. Uning bir so`zi bor “Millatni yo`q qilmoqchi bo`lsang ma`naviyatini yo`q qilsang bo`lgani’’ degan shuning uchun u inson Farg`onaliklarda joy olmagan. Bosqinchi sifatida eslashadi. Mustaqillikdan keyin nomi abadiylashtirildi xech kim qo`llab quvvatlamadi.Ilgaritdan Farg`ona mamlakati,Farg`ona muzofoti, Farg`ona viloyati,Farg`ona vodiysi deyilganu,­­­­­­­­­­­­ - lekin Farg`ona shahri degan nom mavjud bo`lmagan.
Farg`ona so`zining etimologiyasi oid muloxazaga kelsak, shu kungacha aniq nomi yo`q. Mutaxassislarimiz tarixchi, geograf olimlarimiz turlicha fikrlar bildirishadi.
Farg`ona so`zi ilk o`rta aslarda so`g`d yozuvi bilan “Parg`ona” “Pragana” shaklida yozilganligi ma`lum. Bu so`z xind sanskrip tilida “ kichik viloyat “ atrofi berk tog`lik joy degan ma`nolarni bildiradi. Eramizdan avvalgi II asrda Farg`ona “Davan” deb atalgan bo`lsa , ilk o`rta asrlarda “ Baxon” “Bixanna” nomlari bilan tilga olinadi. Markaziy Osiyoda eng qadimgi odam yashaydigan manzilgox xam aynan Farg`ona vodiysidan topilgan. So`x tumanidagi Seleng`ur g`oridan ( Farg`ona shahridan 80 kilometr janubda ) “Farg`ona trop “ Farg`ona odami yashab o`tgani davri olimlar tomonidan kamida bir yarim million yil deb takidlanmoqda Farg`ona nomini ma`nosi shu choqqacha aniqlangan emas. Lekin bu haqda bir qancha uzoq taxminu mulohazalar bor.
Geradotning yozishicha,qadimgi zamonlarda O`rta Osiyoda Parikon nomli qabila bo`lgan.”Parixona” ya`ni “go`zallar yurti” degan ma`nosi ham bor. Forscha “parand”(arabcha parond) shoyi-ipak so`zidan olingan.(farandxona-ipakxona degani) qadimiy fors-tojikchada “parg`ona” tog` orasidagi vodiy demakdir.Bu so`zni mahalliy qabilalar o`rganib olib o`z yurtlarini “farg`ona” deb atay boshladilar.
“Farg`ona” “Harxona” so`zlaridan olingan deyiladi.Bu yerni yaxshiligi bilib har joydan turli qavmlar ko`chib kelgan-ekinlar barpo qilib,turg`un bo`lib qolgan.xonadonlari har joy-har joyda tillari ham har xil bo`lgan.Ularni har xona deganlar.bu so`zlar iste`molda “Farg`ona” bo`lib ketgan.Buni Yoqub Xamaviy boshqacha izohlaydi.”Har xonadan” bittadan kishi ko`chirilib keltirilgan shundan “az harxona” (har xonadon) deyilgan keyinchalik bu so`z Farg`on abo`lib qolgan deydi u.Tojikiston tog`lari (Turkiston,zarafshon tizmalari Farglar deb atalgan.)
“Farg” deb ajdodlarimiz har tomoni teng to`rt burchakni (lotin tilida kvadratni) aytishgan.tokni ko`tarish uchun tepasiga katak-katak inshoot yasab,o`rtadagi ustunchaga tok novdasini olib borib,ustidan hamma tomoniga tarqatib yuborishadi. Bu usulni “Farg`ona” deyishadi.Xitoyliklar uzum, yong`oq, anor, anjir va boshqa mevalarni ko`chatini Farg`onadan olib borib o`stirganlar.Markaziy Osiyoda taraqqiy etgan islomiy fan-madaniyatning dastlabki atoqli vakillaridan biri,olamshumul qomusiy alloma Ahmad ibn Muhammad Farg`oniydir.Ul zotning otasi zardushtiylikdan voz kechib,islomni qabul etgan,ismi Muhammad edi.Ahmad Farg`oniyning zamondoshlari o`z nisbalariga Isfaragiy, Marg`iloniy, Quboviy, O`zgandiy, Bolosog`uniy, Axsikentiy, Xo`jandiy taxalluslarini qo`shgan. Ahmad Farg`oniy tavalludining 1200 yilligiga Abduvosit Yo`ldoshev.Alloma yashagan zamon maqola Muloqot jurnali 1988 yil 40 bet
Farg`ona shaxrining tabiiy sharoiti geografik o`rni
Farg`ona Farg`ona vodiysining janubiy qismida Oloy tog`lari etagida dengiz sathidan 580 mert baladlikda marg`ilon soyning ikki sohilida joylashgan .Aholi 1880-yillarda 3 ming kishi bolib asosiy rus millatiga mansub bolgan 1907-yil Skobelev aholisi 5336 kishi bo`lib,asosan ruslar,o`zbeklarni tashkil etgan.1913-yilga shahar aholisi 13,2 ming kishidan ibvorat edi.Iqlimi kontinental Yanvarining ortacha temperaturasi 2,7 minimal temperaturasi 27°. Iyul oyiniki 26,4° maksimal temperature 42°, Yillik yomgir miqdori 174mm.G`arbdan bazan qattiq shamol va garimsel keladi.Oloy tog`i tomondan.Tog` vodiy shamoli esadi.Yomg`irning kop qismi qish va bahor fasllarida yog`adi.1877-yil 8-martda shaxar loyixasi Turkuston general gubernatirining xarbiy shtabi kengashi muxokamasiga qoyildi.Plan muxokama qilishga maxalliy axoli o`zbeklar kam ishtirok etadilar.Chinor bilamiz kop yillik daraxt, suvlik joyda ming yildan ortiq umr koradi.Mevali daraxt qisqa umr koradi,shoxi sinadi.Margilon axolisi chinor ekishni Yormozorliklar yong`oq va orik ekishni taklifini berishadi.Bir necha yildan keyin chinorlar bo`y chozib shaharga xusn berar shu taklifini bergan margilonlik Muxammad xalil Madazim o`glin xaj safariga bepul yo’llanma beriladi.
Go’zal Farg`onaning soya salqin bog`lari,xiyobonlari ko`chalarining ikki tarafiga ekilgan chinorlar hammani maftun etgan.1877-yildan shaharda ko’chat yetishtiradigan plantatsiya (obodonlashtirish) tashkiloti tuzildi. Dastlab plantatsiya mudiri Germaniyaning Geysengeym shahridan bog`dorchilik boyicha agronom Karl Kopman ishga taklif qilinadi.Dastlab Chinovnik Manuel Margens boshqarib turgan.Yormozorlik Tojiali Maxkamov 80 yoshini qoralagan 1972-yil xotiralashicha otasi Maxkamboy aka gubernator bog`ining bog`dodi bo`lgan ekan.Shaharda qurilish ishlari 1877-yil iyun oyidan boshlandi
Shu yili viloyat Korolkof ishchi guruh Yangi Marg’ilon rejasini qabul qilgan.
Bu rejaga muvofiq shahar maydoni 8,5 verst (ming m.kv) qilib belgilangan.
Rejadagi 8ta obyektdan 6tasi ni qurilishga kiritilgan. Qurilishga smeta bo’yicha 154,595 so’m pul ajratilgan. Jumladan yangi pochta, viloyat boshqarmasi binosi (keyinchlik bolalar poliklinikasi bo’lgan) telegraf stansiyasi, harbiy gubernator va yordamchisi uyi, politsiya boshqarmasi binosi qurilishiga kirishildi. Eng dasttlabki qurilgan binolardan biri Gubernator uyi 1880 yilda boshlanib, 1891 yilda tugatilgan. (O’zbek teatri bo’lgan joy) Loyihani harbiy muhandis I.R.Sakovich loyihalashtirgan. Gubernator uyini Sankt Peterburgdagi Ermitajni kichik ko’rinishiga o’xshatishadi. Bu bino oldidan o’tayotgan kishi bosh kiyimini olib salom berib o’tgan. Gubernator yordamchisi uyi sho’rolar davrida obliskom bo’lgan. 1998- yilgacha 2- shahar kasalxonasi joylashgan. Hozir buzib istirohat bog’iga qo’shib yuborilgan. Shahar qurilishiga asosiy material bo’lgan p[ishiq g’isht yetishmas edi. 1877-1880 yillarda 8 ta g’isht zavodi qurilgan. Shulardan 6 tasi yormozorda g’ishxona mahallasida Mirzakarimboy Mirzasarimsoqboy o’g’liga qarashli bo’lib yiliga 300 ming g’isht tayyorlab bergan Gubernator uyi yonida gubernator parki uchun joy ajratilgan. 1880- yilning noyabr-dekabridagubernator bog’iga dunyoning turli yerlaridan 3000 tur noyob manzarali daraxtlar, gullar olib kelib ekilgan. Hozirda bular Al Farg’oniy nomli madaniyat istirohat bog’iga aylantirilgan. Esimda bor FDPI hozirgi FDU xim-biologiya fakulteti professori Sirojiddin Sahobuddinov istirohat bog’idagi noyob daraxtlarni taxtachaga yozdirib,osdirib chiqqanini o’tgan asrning 60 yillar oxiri 70 yillar o’rtalarida talabalik yillarimda ko’rganman. Shahardagi asosiy binolardan biri harbiy majlislar uyi (hozirgi ofitserlar uyi) muhandis I.U.Jilin loyihasi asosida 1878-1888-yilda qurilgan bo’lib, bu yerda raqs zali,oshxona,tomosha zali, kutubxona, billiardxona, royal bo’lgan.
Shu bilan birga Yangi Marg`ilon Marg’ilon uyezdi markazi ham edi.1891 yida shaxarda Turkiston o`lkasida birinchi rus-muzeyi maktabi ochilgan bolib ,(xozirgi 1 madaniyat uyi binosi ) keyinchalik ayollar gimnaziyasiga aylantirilgan.Tuzem –so`zi o`zbekchada begonalar manosini anglatadi.Bu yerda rus milatiga mansup kishilar bilan birga maxalliy millat bolalari o`z yurtida begona bo`lip o`qishgan . 1903-yili arxitektor
D.M Svarchevniy loyihasi asosida erkaklar gimnaziyasi qurildi.1930-yilda FDP (FDY) ningasosiy binosiga aylantirilgan.Erkaklar gimnaziyasida dvoryan- ofitserlarning bolalari o`qishgan . 1930-yillarda Farg’ona pedagogika instituti Farg`ona vodiysidagi asosiy oliy yurtlaridan biri bo`lgan.1991-yilda unversitetga aylantirilgan o`sha davirda talabalar soni 6000 yaqin bo`lgan.1900-1902yilarda shaxarda mashina yo`lar va yo`lakchalar qurilishini yetkazilip shaxarga telfon-telegiraf simlari ulanadi shu bois maxalliy millatlar ma`lum 1880-yilarda qurila boshlangan. Kaspiy orti temiryo`li 1900yillarda farg`onaga yetib keladi. Skobelev 1 Skobelev 2 (Beshbola) temir yo`li qurilib ishga tushuriladi. Skobelev-1 temir yo`liga kelgan parvozini kutip olishi uchun yormazor axolisi chiqan, ular parvozni Otash aroba forcha paravoz degani keldi deb ulaga bu voqea qiziq tuyulgan. Stansiyada xozirgidek osma kranlari bo’lmagan. O`tgan asrning 30-50- yillarida Yormazorlik Normatpolvon , Oxunpolvon ,Karimpolvon ,,Masodiqpolvonlar stansiyada yuk tushuruvchi bo`lib ishlashgan. Yangi Marg`ilon shahrida xususiy uylar ham belgilangan tartibda qurilgan. Qoidani buzganlar jazolangan 1904-yildagi statistik ma`lumotga ko`ra shaharda turli qurilishlar ko’paygani sayin shahar hududi kengayib bordi. Yangi Marg`ilon shahrida jami qurilishlar 504,402 kvadrat sajen 2,13 metrga baravar bolgan uzunlik o’lchovi joyni egallagan. shaharda 43 ta ko’cha bolib ularni uzunligi 19,784 sajenni tashkil qilgan. Shundan 11,231 sajenga tosh yotqizilgan. Yo’laklar uzunligi 38,250 sajenni tashkil etadi. 1904-yilda shaharda qurulgan uylar 998 taga yetdi. Jumladan yog’ochdan qilingan uylar 2 ta , toshdan qilingan binolar 5 ta , xom g’ishtli binolar 798 ta , mahalliy tipda qurilgan uylar 103 tani tashkil etadi . XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida Yormozorgacha temir yo’l qurilib poyezd kirib keldi. O’sha poyezd kirib kelishini mahalliy otash arava kirib keldi deb kutib olishgan ekan . Dastlabki poyezd Zakaspiy temir yo’li orqali kirib kelgan bo’lsa, keyinchalik Orenburg Toshkent orqali temir yo’l bo’lgan Temir yo’llar orqali Farg’onaga Rossiya va boshqa yurtlardan ko’mir, yog’och, neft maxsulotlari kirib kelgan Farg’onadan paxta, mevalar va boshqa sanoat maxsulotlari jo’natilgan . Bu yerda Yormozorlik Normat polvon , Oxun polvon , Karim polvon , Mamasodiq polvonlar yuk ko’taruvchi tushuruvchi . Mamajon Xoshimov , Nabijon Ma’murbekovlar ishlashgan. Nabijon Abduhakimov, Rustam Toshpo’latovlar lokomotiv poyezdini boshqarishgan. Dastlab Skobelev 1 stansiyasi deb nomlansa keyinchalik xozirgi kungacha Farg’ona 1 stansiyasi deyiladi. Temir yo’l yonida 1893-yilda neft baza Mobelev xo’jaligida tashkil topgan . Dastlab ishchilar uchun yashash joyi , korxona idorasi , otxona kerosin uchun 22m³ katta idishni o’z ichiga olgan. Neft baza maydoni 2,8 ga edi Kerosinlar tuya yordamida Bokudan keltirilardi. Kerosin sotish do’konlar orqali va aravakashlar orqali sotilardi. Esimda qolgani neft baza yaqinida Kostiya degan armani bo’lib shu yerda ishlagan aravakashlardan Qirg’iboy tog’a ismi yodimda qolgan 19, 784 sajenni tashkil qilgan . Shundan 11,231 sajenga tosh yotqizilgan yo’laklar uzunligi 38, 250 sajenni tashkil etadi . 1904 yilda shaxarda qurulgan uylar 998 taga yetdi . Jumladan yog’ochdan qilingan uylar 2 ta , toshdan qilingan binolar 5 ta , xam g’ishtli binolar 798 ta , maxaliy tipda qurilgan uylar 103 tani tashkil etadi . XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida Yormozorgacha temir yo’l qurulib poyezd kirib keldi . O’sha poyezd kirib kelishini maxalliy otash arava kirib keldi deb kutib olishgan ekan . Dastlabki poyezd Zakaspiy temir yo’li orqali kirib kelgan bo’lsa , keyinchalik Orenburg Toshkent orqali temir yo’l bo’lgan Temir yo’llar orqali farg’onaga Rossiya va boshqa yuirtlardan ko’mir yog’och neft maxsulotlari kirib kelgan farg’onadan paxta mevalar va boshqa sanoat maxsulotlari jo’natilgan . Bu yerda Yormozorlik Normat polvon , Oxun polvon , Karim polvon , Mamasodiq polvonlar yuk ko’taruvchi tushuruvchi . Mamajon Xoshimov , Nabijon Ma’ mirbekovlar ishlashgan Nabijon Abduxakimov , Rustam Toshpo’latovlar lakomativ poyezdini boshqarishgan . Dastlab Skobeleva 1 stansiyasi deb nomlansa keyinchalik xozirgi kungacha farg’ona 1 stansiyasi deyiladi . Temir yo’l yonida 1893 yilda neft baza Mobelev xo’jaligida tashkil topgan . Dastlab ishchilar uchun yashash joyi , korxona idorasi , otxona kerosin uchun 22 m kata idishni o’z ichiga olgan . Neft baza maydoni 2,8 ga edi Kerosinlar tuya yordamida Bokudan keltirilardi . Kerosin sotish do’konlar orqali va aravakashlar orqali sotilardi . Esimda qolgani neft baza yaqinida Kostiya degan armani bo’lib shu yerda ishlagan aravakashlardan Qirg’iboy tog’a ismi yodimda qolgan. Viloyat qamoqxonasi ilgari F.E.Derjinskiy hozir Paxlavon Maxmud ko‘chasi deyiladi.
Tuproq qalaga radiuslanib uchta ko‘chasi qaratilgan Keng to‘g‘ri ko‘cha- prospekt ular butun shahar bo‘ylab utgan. Rejaning chap chekasida maxram, Hujand, K. Labkikent xozirgi Farobiy ko‘chasi gospital xarbiylar kazarmalari joylashgan. Xozir viloyat xarbiy komisariati xam shu ko‘chada. Maxram bilan teng Samarqand prospekti( choraxasi ) boshlandi keyinchalik Komunistlar Maxmud Qosimov hozir Burxoniddin Marg‘loniy ko‘chasi bu ko‘chada pilla urug‘i zavodi Skobelevni temir yulga olib chiqti . Bugungi kunda Gubernator uyi oldidagi ko‘chaToshkent deb nomlangan keyinchalik Abramov prospekti (choraxasi) keyinchalik K.Maks xozir Al-farg‘oniy deyiladi. Bu ko‘chada gubernator uyi, yordamchisi uyi xarbiy majlislari uyi joylashgan. U paytda oxirigacha qurilmagan. Gubernator uyi viloyat teatri bo‘lgan. Viloyat gubernator yordamchisi uyi shaxar istroxat bog‘ida qo‘shib yuborilgan. Xozir ko‘chada viloyat bojxona qumitasi viloyat agronom,farg‘ona akademik litseyi un kombinat kon zavod joylashgan.
Bozor maydoni (prospekti) oldindan xozirgi Alisher navoiy kino teatri oldidagi ko‘cha osha davrga gubernator ko‘chasi deyilgan
Keyin Lelin ko‘chasi yana keyin Mustaqillik xozir Kashtanlar ko‘chasi deyiladi. Bu ko‘chaga Marg‘lon soy g‘isht korik qurilgan. Xotin-qizlar gimnaziyasi xozir birinchi shaxar madaniyati uyi joylashgan ko‘cha bo‘ylab qator magazinlar, qasob do‘koni, Novaya era kinoteatri , Gastronom pochta oromgox joylashgan keyinchalik dorixona, Universam SUM qurilgan. Yozgi teatr bog‘ga qoshib yuborilgan.Xalq banki joylashgan Gubernator Lenin Mustaqilik ko‘chasidan keyin sobiq Neftchi stadioni keyin orqa tomonidagi ko‘cha dastlab Qo‘qon sovet xozir Bobur ko‘chasi deyiladi. Bu ko‘chada viloyat boshqarmasi 1960-1980 yillarga oblispolkom keyinchalik buzib xusuy uylar ko‘rilgan. Qon quyish stansiyasi noziri unversitet binosi erkaklar gimnaziyasi deyilgan. Xozir bu ko‘chaga ikki shaxar poliklinikasi uchinchi maktab joylashgan. Farg‘ona XIX-XX da Turkistonning eng yaxshi shaxarlaridan biri deb xisoblangan.
1994-yilda 1400m³ lik rezervuar ishga solindi.1995-yilda neftbaza hududining kirish tarafi o`zgartirildi. Oshxona, mashina garaji qurildi.Yilning ikkinchi yarmida AZS-2 ning rekonstruksiyasi tugadi. AZS-3 va AZS-5 da ishlar boshlandi. AZS-5-ishi 1996-yilning 3-yarmida tugallandi. Ba`zi joylarga beton qo`yildi.1000m<sup>3</sup> lik rezervuar ishga solindi. Neftning qabul qilish va yuborish ishlari mukammallashtirildi. 1996-yilda neftbaza Marg`ilonda 28ta avto stansiya,40ta avtotraktor texnika, 21tasi AZS-10 mol olib kelish uchun texnikasi yo`q filiallarga ega bo`ldi. Umumiy rezervuar bog`i 26000m<sup>3</sup>. Neft haydab chiqarilishi yillik soni 120,000 tonna, ishchilar soni 400ta Neftbaza Farg`ona, Marg`ilon, Quvasoy, Abdulla Qodiriy mavzesi, Toshkent va Yazyavon shaharlarini neft bilan ta`minlagan.
Neftbazada quyidagilar rahbarlik qilganlar :
1944-1952-y-Semyonov
1952-1962-y-Zaykin Andrey Yevdokimovich
1962-1970-y-Belousov Vasiliy Ivanovich
1970-1974-y- Rahmanqulov Begali Rahmonqulovich
1974-1977-y-Mirzayev Vohid Vahobovich
1977-1987-y-Mamajonov Muqum Xomidovich
1987-1993-y-Gaipov Jamoliddin Usmonovich
1993-1994-y-Tojiboyev Bannop Djurayevich
1994-1996-y-Gaipov Jamoliddin Usmonovich
1996-bugungacha Qahhorov Rustam Kimsanovich
1996-yilda auksion uyushtirilgan 23ta avtostansiya qurildi. Katta miqyosda AZSni “Petroliks” stansiyasi ega bo`ldi. 1997-yilgacha 5ta stansiya qoldi AZS-2 (Kirguli) AZS-3 Farg`ona, Qo`qon, Marg`ilonda. AZS-4 Farg`onaning Qorasuvi) AZS-5 Quvasoy) AZS-17 Yazyavon) Qolgan AZSlar talon bilan benzin oladi. O`zlashtirilganlari benzinni oldindan to`lov qilib oladilar. Buxoro AZS ishga tushirish boshlandi.
Bugungi kunda neft ombori II kategoriyali hajmi 20 ming kub<sup>m</sup> hajmiga ega bo`lib, Farg`ona viloyatida eng katta ombor hisoblanadi. Hozirgi kunda 8 ming atrofida mijozlarga xizmat qiladi. Neft mahsulotlari yetkazib berish keng yo`lga qo`yilgan. Neft bazada 52ta AYoQSh lar qurilib ishga topshirilgan. Kasaba uyushmasi tomonidan ishchilarga yuvinish xonalar, sport zallar tashkil qilinib, sog`lomlashtirishga sharoit yaratilgan.
Marg`ilon uyezdining banki Yormazorda 1905-yilda ishga tushirilgan. Bu bankka boylar o`z pullarini qo`yib, kerak paytda olib turishgan. Bankda Mulla Po`lat domla Rahimbekov boshqaruvchi, So`fibek Maxsudov g`aznachi bo`lgan. Bu bank 1917-yil davlat to`ntarishidan keyin boshlang`ich maktabga aylantirilgan 1970-yillar oxirigacha faoliyat ko`rsatgan.

Ko‘chasi ilgari Pioner ko‘chasi bo‘lgan.

Viloyat qamoqxonasi ilgari F.E.Derjinskiy hozir Paxlavon Maxmud ko‘chasi deyiladi.
Tuproq qalaga radiuslanib uchta ko‘chasi qaratilgan Keng to‘g‘ri ko‘cha- prospekt ular butun shahar bo‘ylab utgan. Rejaning chap chekasida maxram, Hujand, K. Labkikent xozirgi Farobiy ko‘chasi gospital xarbiylar kazarmalari joylashgan. Xozir viloyat xarbiy komisariati xam shu ko‘chada. Maxram bilan teng Samarqand prospekti( choraxasi ) boshlandi keyinchalik Komunistlar Maxmud Qosimov hozir Burxoniddin Marg‘loniy ko‘chasi bu ko‘chada pilla urug‘i zavodi Skobelevni temir yulga olib chiqti . Bugungi kunda Gubernator uyi oldidagi ko‘chaToshkent deb nomlangan keyinchalik Abramov prospekti (choraxasi) keyinchalik K.Maks xozir Al-farg‘oniy deyiladi. Bu ko‘chada gubernator uyi, yordamchisi uyi xarbiy majlislari uyi joylashgan. U paytda oxirigacha qurilmagan. Gubernator uyi viloyat teatri bo‘lgan. Viloyat gubernator yordamchisi uyi shaxar istroxat bog‘ida qo‘shib yuborilgan. Xozir ko‘chada viloyat bojxona qumitasi viloyat agronom,farg‘ona akademik litseyi un kombinat kon zavod joylashgan.
Bozor maydoni (prospekti) oldindan xozirgi Alisher navoiy kino teatri oldidagi ko‘cha osha davrga gubernator ko‘chasi deyilgan
Keyin Lelin ko‘chasi yana keyin Mustaqillik xozir Kashtanlar ko‘chasi deyiladi. Bu ko‘chaga Marg‘lon soy g‘isht korik qurilgan. Xotin-qizlar gimnaziyasi xozir birinchi shaxar madaniyati uyi joylashgan ko‘cha bo‘ylab qator magazinlar, qasob do‘koni, Novaya era kinoteatri , Gastronom pochta oromgox joylashgan keyinchalik dorixona, Universam SUM qurilgan. Yozgi teatr bog‘ga qoshib yuborilgan.Xalq banki joylashgan Gubernator Lenin Mustaqilik ko‘chasidan keyin sobiq Neftchi stadioni keyin orqa tomonidagi ko‘cha dastlab Qo‘qon sovet xozir Bobur ko‘chasi deyiladi. Bu ko‘chada viloyat boshqarmasi 1960-1980 yillarga oblispolkom keyinchalik buzib xusuy uylar ko‘rilgan. Qon quyish stansiyasi noziri unversitet binosi erkaklar gimnaziyasi deyilgan. Xozir bu ko‘chaga ikki shaxar poliklinikasi uchinchi maktab joylashgan. Farg‘ona XIX-XX da Turkistonning eng yaxshi shaxarlaridan biri deb xisoblangan.
Farg`ona shaxri xx-asirda1917- yili G Babushkiv va sheblanovkabi bolisheviklar partiyasi tuzildi .1917 yilning oktiyabirida davlat to`ntarilishi bo`lip xokimiyat sovetlar qo`liga o`tdi 1921 yillardan korxonalar artellarga birlashtirildi.SHakar korxonalari bo`lip, ularda 1 sinchdan ko`proq mingishlar edi .Kiyinchalik yana shu korxonalar shaxar sanatini 42 asosi bo`lip qoldi 1921 yilda 48ta ipak o`rovchi stangox o`rnatildi fabrikasida asos solindi .Keyinchalik t`qimachilikkaabinati ,yog` zavodi konserva zavodi ichimliklar ishlap chiqarilishi ,pivo zavodi bunyod etildi .Bu korxonalarni elektir energiyasi TES qurildi .1930-yilikelip to`qimachilik korxonasi 7,3miliion y` zavddi 5,3milion yog` zavodi 5,3 milion so`mlik maxsulot ishlap chiqarildi.1924 yilda bbutun itifoq mkaziy ijrosi komitetining CccROliy saveti qarori bilan shaxarga farg`ona nomi beriladi.
Ikkinchi jahon urushidan so‘ng shaharda Konserva zavodi sut zavodi go‘sht kombinati
un kombinati,non zavodi neft baza paxta zavodi ko‘p zavodlari bir maromda ishlay boshladi.
Shahar tarkibiga kiruvchi Kirguli posyolkasi qurilishiga kirishildi.Posyolka 8 trest tashkil qilinib zamonaviy loyixa asosida turar joylar korxona tashkilotlar ishga tushdi.1959 yildaNeftni qayta ishlash zavodi Azot ishlab chikarish birlashmasi issiqlik elektr stansiyasi suniy tolalar suniy charm zavodlari ham ishlab chiqarish yo‘lda.Kirguli bir necha yillar tuman maqomini olib boshqarildi.1960 yillarda shaharda Oqariq xududida (Frunze) Oybek Beshbola xududida (Kalinin)Yangisoy turar joy massivi qurilib xar bir oilani uy joyga extiyoji ta’minlandi.1977 yilda Farg‘ona shaxrida suv toshqini munosabati bilan (Oxunboboyev)Abdulla Qodiriy turar joy massivi qurilishi boshlandi.Ko‘plab oilalarni uy joyga bo‘lgan extiyoji qondirildi.1989 yilda Beshbola Yormozor,Oqariq Jo‘ydam Sovurbuloq shaxar tassarufiga qo‘shib olindi.
Farg’ona to’qimachilig korxonasi mablag’i hisobiga barpo etildi Korxona to’lla quvvati bilan ishga tushirilgach, 2300 kishini ishbilan taminlash imkoniyati yaratildi. Tayorlangan maxsulotning 50 foizi eksport qilinmoqda. Uran brikmalar korxonasiga Germaniya, Fransiya yordami bilan yiliga 30 ming tonna selluloza ishlab chiqarilgan korxona qurib bitkazilgan. Tayyorlangan maxsulotning 50 foizi olingach kredit hisobiga eksport qilingan ZNR mashinasi va kimyoviy moddalar korxonasi hom ashyo bilan taminlanadi. Prisidentimiz qarori bilan shaxar atrofidagi Yormozor, Oqariq, Jo’ydam, Soburbuloq, Beshbola, Oqariqobot, hududlariga 102 ta fermer xo’jaliklari faoliyat yuritmoqda davlat sahovati Beshbola “ raxbari” ( Shavkat Saidov) ko’p tarmoqli xo’jalig bo’lib bu yerda sabzavotchilig, g’allachilig va pillachilig soxasiga ixtisoslashdi.
O’roqboyota raxbari ( Alisher Mamajoniov) baliqchilikga ixtisoslashgan. Buloq AC(Abdolim Ishboyev) g’allachilik, sabzavodchilik, bog’dorchilig soxalariga ixtisoslashib rivojlanib bormoqda. Mahallalar hisobiga shaxar aholisini toza ichimlig suvi bilan taminlash 1992 yilga 70 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2000 yilgha kelib bu ko’rsatkich 98,9 foizgni tashkil qildi shaxarda kichik va o’rta biznes hamda hususiy tadbirkorligni rivojlantirishga kata etibor berilmoqda ayni payitda faoliyat ko’rastayotgan 3927 ta kichik va o’rta biznes subiektlari mehnatga yaroqli aholining 20,5 foizi faoliyat ko’rsatmoqda yilning otgan oylari mobayinida yangidan 18/ta shunday sub`ektlar tashkil etildi va 1232 ish joyi yaratilidi. Shaxarda 36 ta qurilish, 10ta transport ko’plab aloqa va kammunikatsiya tarmoqlari ishlab tuiribdi. 2002 yil ma`lumotiga ko’ra shaharda 217 ming dan ortiq aholi yashaydi shu jumladan Qirgullida 52,7 ming kishi yashaydi ming ikkinchi guruxida o’ynash xuquqini qo’lga kiritdi . 1970 yillardan Neftyanik jamoasi SSSR chempionatlarida qatnashib keldi . 1981 , 1983 , 1987 , 1988 , 1989 va 1990 yillarda olti marta Neftyanik o’z zonasida g’olib chiqdi . Neftyanikni oyoqqa turishida mashxur mutaxasislardan A. Morozov B.Arkadyev , A. Alev, I.Larin , S.Xolodkov , Y. Valikiy , kabi murabbiylar katta xissa qo’shdilar . Neftyanikning sobiq o’yinchisi trenerlar Oliy maktabini bitirgan . “O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan murabbiy ( trener ) Yuriy Vazgenovich Sarkisyanning xissasi katta bo’ldi . Neftyanik tarixida rekordchilarni nomi yozib qo’yilgan . Masalan Sergey Ruzanov , raqiblar darvozasiga eng ko’p gol kiritgan ( 352 ta 1974 – 1985 yillar ) jamoaning eng yaxshi xujumchilaridan Yuriy Sarkisyan ( 1976 – 1982 yillarda ) va Yakov Enns ( 1968 – 1980 yillarda ) 118 ta golni raqib darvozasiga kiritgan . Ammo 1993 yilda Neftyanik faxriysi sport ustasi Petr Atvev rekordan o’zib raqib darvozasiga 186 ta gol kiritdi . Xalqaro musobaqalarda Avstriya , Vengriya , Vetnam , Olmoniya , findlandiya , faransiya , chexoslavakiya , negoslaviya , mamlakatlari futbolchilari farg’onaliklarning raqibi bo’ldilar . 1994 yilda Xirosimada o’tkazilgan XII Osiyo o’yinlarida Prezidentimiz farmoni bilan Aleksandr Tixonov , Andrey Federov , Sergey Lebedev , Abdusamat Do’rmonov shuxrat medali bilan mukofatlandilar . Xizmat ko’rsatgan Sportchi unvoniga musharraf bo’ldilar Neftchi bosh murabbisi Yuriy Sarkisyan O’zbekiston Respublikasi faxriy yorlig’I bilan taqdirlandi . Neftchi jamoasi jaxondagi eng yaxshi klublar qatoridan o’rin olishida fidokor murabbiylar Y .V. Sarkisyan va
L.V.Vaxtillarni xissasi katta bo’lgan.
Salomatlik yo`lida.
Farg`ona (skoblev) shahrida xix- asrning 70- yillaridan xx-asrning oktabr to`ntarishgacha, salomatlik yo`lida tibbiyot hodimlari chor ma`murlari amaldorlarga xizmat qilishgan.qishloqlarda azayimxon domlalar, tabiblar so`x qilib davolaganlar.oktabr to`y tarqashidan keyin farg`ona shahrida 1 ta kasalxona xizmat ko`rsatgan.mahalliy-millat kishilaridan tibbiy hodimlar yo`q edi.aholi orasida sanitariya xizmati ko`rsatish talab darajasida emas edi.shuning uchun sariqbezgak,qizamiq kasalliklaridan o`lim holatlari ko`p bo`lgan.urushdan keyin viloyat kasalxonasidan shahar kasalxonasi ajrab chiqqan 1960-yillarda to`qimachilik kombinati qoshida kasalxona 1970 –yillarda oybek frunze massivlarda kattalar bolalar kasalxonasi ,tug`ruqxona, qirguli hududida azot ishlab chiqarish birlashmasiga qarashli kasalxona, tug`ruqxona tashkil qilindi.1991- yildan respublika.farg`onada tarixiy qurilish boshlandi. Muhtaram birinchi prezidentimizning farg`ona shahrining bosh rejasini amalga oshirish 2012-2015- yillarda ijtimoiy-transport kommunal infratuzilmasi obyektlarini qurish va rekonstruksiya qilish chora tadbirlari to`g`risidagi pk-164 qarori asosida farg`ona yanada obod va ko`rkam bo`lishi uchun aeroport, oqariq,a. Navoiy,oybek, bahor,sayilgoh temir yo`l, quvasoy mustaqillik(xo`jand) farobiy , al- farg`oniy (yormazor qismi) qori niyoziy kabi ko`chalarga qadam ranjida qilsangiz ,faxrlanishga arzigulik inshoatlari qurish kichik halqa yo`lini bunyod etish ijtimoiy, maishiy va savdo obyektlarini rekonstruksiya qilish ishlari jadal suratlarda amalga oshirildi. Qarorga ko`ra kamolot yo.i.k. Viloyat bo`limi binosi rekontruksiya qilindi uning bazasida yoshlar markazi barpo etildi. Bolalar parkida kuzgi bahorgi davrda faoliyat ko`rsatadigan akvarium va usti yopiq atraksionlar barpo etildi. Bolalar parki va ahmad farg`oniy. Midagi madaniyat va istiroxat bog`i o`rtasidagi xududa Kamalak o`quv markazi, bolalar bog`i barpo etildi. Yangitdan barpo etiladigan muxtasham koshonalardan Teatr konsert saroyi qurildi. Birinchi Prezident Islom Karimov nomi berildi. Olimpiya sport kolleji suv sporti uchun anfiteatr qurildi. Kichik xalqa Islom Karimov prospektiga 20ming tomoshabinga mo`jallangan yangi stadion yonida bolalar cport maktabi, sog`lomlashtirish ob`ektlari dam olish oromgohlari, xiyobon va favvoralar keng, ravon ko`chalar ko`rkam ko`priklar zamonaviy ko`may bozorlar, gaz elektr energiyasi, toza ichimlik suvi va kanalizatsiya tarmoqlari ko`rib foydalanishga topshirildi. Dastur doirasida 2012-2015yillarda jami 830 milliard so`m 166 million dollar jami 1,1 mpln so`mdan ortiq mablag` o`zlashtirish belgilangan.
2012 yilda katta xalqa yo`lini rekonstruksiya qilish , kichik xalqa yo`lining “Bahor”, “Nurafshon”, ”Oqariq ko`chalari rekonstuksiya qilish, Alisher Navoiy ko`chasi ham rekonstuksiya tugallandi.Shuningdek,Marg`ilonsoy ustida qurilgan 12ko`prik, rekonstuksiya qilindi 2 ko`prik yangitdan qurildi.
A. Navoiy ko`chasida musiqiy favvora qurildi A. Navoiy Oqariq ko`chasi tutashgan yerda xiyobon tashkil qilindi. 29 ko`p qavatli, savdo majmualari qurilishi tugallandi. Al-Farg`oniy ko`chasida afitserlar uyi viloyat teatri eski binosi tamirlandi. Bir qator maktab, kollej, bog`chalar, tibbiyot muassasalari mukammal tamirlandi. Paxlavon Maxmud va Yoshlik ko`chalari tutashgan yerda savdo majmuassasi tugalandi. Burhonidin Marg`iloniy ko`chasida bolalar dunyosi Kitob va Oftob zamonaviy kitob magazini bunyod etildi. Sayilgoh ko`chasida ziyorat Alisher Navoiy ko`chasida Do`stlik mehmonxonasi rekonstuksiya qilindi. Oqariq ko`chasida 777 mehmonxonasi yangi binosi qurildi va aftomobillar to`xtash joyi kengaytirildi. Ahmad Al- Farg`oniy ko`chasida FDU qoshidagi litsey, A. Qodiriy ko`chasida FDU ning 2-litseyi A.Temur ko`chasida sanoat Farg`ona ko`chasida elektronika kasb-xunar Kollejlari, Marg‘ilon ko‘chasida ijtimoiy iqtisodiyot kasb-xunar kolleji, AyuTemur ko‘chasida 2- tibbiyot kasb-xunar kolleji B. Marg‘loniy ko‘chasida kompyuter texnonologiyalari kaksb-xunar kollejlari binolari me’moriy yechimlari uyg‘unlashgan holda ta’mirlandi. Quvasoy ko‘chasida rus dramma teatri, Murrabilar ko‘chasida viloyat o‘lkashinoslik muzeyi kapital ta’mirlandi.
Markaziy dehqon bozorida meva paviloni rekonstruksiya qilindi, qushimcha 45ta savdo o‘rni qurildi.
Qadimda donolar inson Qo‘lini gulga, qalbini ummonga qiyos etganlar haqiqattan ham halqimiz hamjixat bo‘lib 2002-2015 yilarda rejadagi ishlarni amalga oshirdilar.Bu halq matonotli xalq 45 kunda kanal qazib jasorat kzo‘rsatgan halq ‘’ Bizdan avlodlarga obod yurt qolsin” shiori ostida ushbu yillarni ortga qoldirib bunyodkorlik ishlarini amalga oshirdi.
Hammaga buyurib nasib qilsin.
Yangi O‘zbekiston tarixini bunyod etamiz.(xotima o‘rnida)
Mustaqillik tufayli har birimizning ona Vatanga, tug‘ilib o‘sgan zaminga mehrli munosabatimiz shakillanib boryabti. Bu kun jonajon O‘zbekistonda odamlarda kelajakka ishonch uyg‘onib vatanga bo‘lgan munosabat o‘zgarib kelajagi uchun qayg‘uryapti. Bugun har bir farg‘onalik o‘zbek millati jamiyatdan fahirlanib yashamoqda. 2017 yildan 2022 yilgacha xarakatlar strategiyasi- dasturi ishlab chiqildi bu yurtboshimiz Shavkat Mirziyoyev nomi bilan bog‘liq. Prezitentimizning sa’i-xaraktlari hayotni oldindan ko‘ra bilishlari va saloyaxiyati tufayli ham viloyatimiz shaxrimizda ham isloxatlar chuqurlashtirilib sanoat korxonalarini birmaromda ishlashi har bir oila tadbirkor degan shior ostida yuritilmoqdalar.
Xalqimiz hamjixatlikda bosqichma bosqich isloxotlarni amalga oshirmoqda. Yildan yilga yangi qarorlar va qonunlar qabul qilinyapti. Xalqimiz o’z milliy urf odatlari, rasm rusum udumlar va an’analari zamonga moslashib ixchamlashmoqda. Ijtimoiy iqtisodiy turmush tarzi huquqiy onggi etiqodi oshib shakllanmoqda. Buyuk ajdodlarimizga sodiq qolib an’analarimizni davom ettirmoqda. Ota bobolarimiz yoshlarga iymon, insof, mehr oqibat shavkat va rahmdillik uyat va andisha or qomus o’zaro xurmat qilsak vatanparvarlik eliga va xalqiga sadoqat qadryatlarini sindirmoqda.
Va nihoyat fuqorolarimizga Konsitutsiya qonunlariga nisbatan chuqur hislarini tarbiyalash ularda yuqori xuquqiy ong madaniyatini shakllantirish davlatimiz ustvor vazifalaridan biri deb hisoblashimiz kerak.
Farg’ona shahar, mahalla, ko’cha nomlarining kelib chiqishi tarixi:
Joy nomlarini toponimika o’rgatadi. Bu so’z atamasi lotin tilidan olingan bo’lib “topos”- joy “onom” umuman joy nomini o’rgatadigan fan degan manolarni bildiradiu. Toponimika geografiya nomlar o’rganadigan fan sifatida maydonga keldi. Geografik nomlar zamin qariga organiladigan nomlar, elomlarga qo’yilgan ismlar toponimikaning asosiy manbai hisoblanadi Toponimika ikki obyektdan:
Mikro va makro toponimkadan iborat bo’lib, mikrotoponimika – prammatik jihattan mayda obyektlarni yani turdosh otlarni mikroobyektlarning nomlarini, makrotoponimika esa atoqli otlar yani yirik obyektlari nomlarini tadqiq qiladi. Hozirgi kunda toponimika faqat katta va yirik obyektlarning yuboradi.O‘shanda Ma’mun ham yoniga Eronlik Barmakiylar avlodidan vazirlar maslaxatchilarini yig‘ib,Xurosonlik onasi tomonidan bo‘lmish qarindoshlariga tayaladi.Jangu jadallar natijasida Xalifa Ma’mun poytaxtini Bog‘doddan Marvga ko‘chirishga majbur bo‘ldi.813 - 819 yillarda xalifalikning yangi poytaxti Marvda ilm shu darajaga ko‘tarildiki,bu yerdagi ulug‘ allomalar majmuasini taarrixda “Birinchi Ma’mun akademiyasi fiyshadi.Ikkinchi Ma’mun akademisi Xorazmshox Ma’mun xizmati va ximmati bilan bog‘liq unda Beruniy,Ibn Sino,Masiqiy va boshqa allomalar ishlagan.Axmad Farg‘oniyning falakiyodga oid ilmiy tadqiqot ishlari ijobiy samara berdi Axmad Farg‘oniyning 6 ta kitobi dunyoga ma’lum va mashxurdir “Kitob fi usul ilm an xujum”(famakiyot ilmining usullari xaqida kitob)
Al Majistiyga bag‘ishlangan falakiyot risolasi, “Farak S Feralari sababiyat,Al Majistiy (Ptolyameyning “Almagest” asari)
Ilm al Xaya (falakkiyot ilmi)deb ataladi.Bu nodir qo‘lyozmalar Angliya Farangiston,AQSH,Marokan,Misr va Sank Peterburgda saqlanmoqda.Olimning Al Farg‘oniy jadvallari (qo‘lyozmasi) Usturlob bilan amal qilish haqidagi kitob. “Xindistonda,Oy yerning ustida va ostida bo‘lganida vaqtni aniqlash risolasi”ni 42 qo‘l yozmasi Qoxirada “Yetti iqlim xibi asarning qo‘l yozmasi Olmoniyada”Usturlob yasash xaqidagi kitob qo‘lyozmasining to‘rtta nusxasi Berlin va Parijdadir Ovropaliklar Axmad Farg‘oniyni talaffuz yetib “Al Fraganus” deb ataganlar
Mustaqillikdan keyin sobiq Karl Marks ko‘chasi Axmad al Farg‘oniy nomi bilan nomlanadi.
Alisher Navoiy ko‘chasi
(1441-1501)
Alisher Navoiy o‘zbek xalqimizning ulug‘ shoiri va mutafakiri olim va jomoat arbobi jahon adabiyotining Nizomiy Ganjaviy Amir Xisrav, Dehlaviy, Firdavskiy, Abduraxmon jomiy singari ulug‘ san’atorlaridan biridir. U 1441 yil 9 fevralda Xirotda tug‘ulgan. Alisherning otasi G‘iyosiddin Kichkina bir kecha qarindoshlari temuriylarga yaqin amaldorlaridan buvilari esa Temuriy shaxzodalarninig enagalaridan bo‘lgan. Alisher o‘zbek tilida yozgan shevalariga “ Navoiy” “ Navo” fors tojik tilida yozilgan she’rlariga “foniy” ( fano so‘zidan) tahallusini berdi 1483yilda Navoiy o‘zining shox asari Xamsani yozishga kirishadi. Bu asarni Navoiy ikki yilda yozib tugatadi. Xamsa besh dostoni ichiga oldadi. 1483 yilda- Xamsani birinchi dostonini yozdi
“ Xayratul- Abror” ( yaxshi kishilarni xayratlanishi), 1484 yilda “ Farxod va Shirin” “Layli va Majnun” “ Sab’ai sayor” , ( Yetti sayora ) 1485 yilda “ Saddi Iskandariy “ ( Iskandar devori) dostonlarini yozib nihoyasiga yetkizadi. Navoiy Xamsadan tashqari lirik she’rlarning vakili sifatida nom qozongan. O‘zbek tilida yozgan she’rlaridan uch marta devon tuzgan. Bulardan birinchisi (1466-1482) “ Badoi ul Bidiya” ( Badiylik ibti-dosi ) ikkinchisi (1482-1492) “ Navodurun nihoya” ( Bexad nodirliklar) “ Zoinul moniy” (Ma’nolar xazinasi) devonidir. Alisher Navoiyning “ Xazoyinul- Maoniy “ devoni o‘z ichiga 16ta lirik janrni oladi va unla 3130 she’r mujasamlashgan. Ulug‘ shoir “ Xazoyi-nul maniy” ga kirgan she’rlarini o‘z xayotini to‘rt devonga bo‘ladi. Bu devonlar quydagilar “ Paroibus-sig‘ar”, “ Navodiush-shabob” , “ Badoiul –vasat” , “ Favoyidul-Ki-bar”. Bu xalq orasida Chor devon nomi bilan mashxur Navoiy obodonchillika xam katta xissa qushgan Xirot va Xurosonda masjid, madrasa binolar, shifoxona barpo etdi Shifoxona, karvonsaroy, ariq, kuprik yo‘llar barpo etdi xirotda “Ixlosiya” madrasasi, “Xalosiya”xonaqosi, Tibilmi o‘qitiladigan “Shifonya”madrasasi, “Nizomiya” madrasasi, Xisraviya madrasasi Xirot tashqarisida “Rabotnik” “Raboji Sang”, “ Raboti Yazod”, Gulast bulog‘idan mashxadga tortilgan ariq uzunligi 70-80km va ko‘plab inshoatlar barpo qildirgan 52ta rabot, 20ta xovuz, 16 ko‘prik, 8 xammom qurdirgan. Masjid madrasalar soni 300dan ortiq. Axoliga solingan soliqlarni o‘zi to‘lagan 100ming negakiy soliq xalqa solinganda xalqda norozilik kelib chiqmasin deb o‘zi to‘lab yuborgan.
Navoiy butun yer suvi mol-mulkidan xar kuni 18ming Shoxruxiy dinor miqdorida daromad kelar, bu pullarni xayirli ishga sarf qilgan. Xullas Navoiy o‘zbek xalqining barcha turkiy xalqlarning shoiridir. Uning nomi yosh avlod millat, yurt va vatan baxt saodati va istiqboli uchun kurashga chorlovchi bir siymo sifatida asrdan asrga osha xalqlarning qalbida abadiy abad yashayverdi 1501yili Xirotda vafot etadi. Mustaqillikdan keyin sobiq Pushkin ko‘chasi, A.Navoiy deb nomlandi.
Amir Temur ko‘chasi Sharafuddin Ali Yazdiy ning bergan ma’lumotlariga ko‘ra xijriy 736yil (melodiy 1336yil 9aprel) da Qashqadaryo viloyatining Shaxrisabz (Kesh) bekligiga qarashli xo‘ja Ilg‘or qishlog‘ida barlos urug‘ining boshlig‘i bo‘lgan Muxammad Tarag‘ay xonadonida tavallud topgan. Filolog olim Ismatulla Abdullayev. O‘zgarib ketgan maqolasida Amir Temur Soxibqiron nomi bilan mashxur edi ikki-sayyora Zuxal bilan Mushtariyning yaqinlashuvi (qironi) davrida dunyoga kelgan o‘g‘ilgina shunday nomni olishga musharraf bo‘lgan.
Yetti yoshga to‘lganda maktabga berishgan Mulla Alibek domladan taxsil olgan. To‘qqiz yoshga to‘lganimda besh vaqt nomoz o‘qiydi. Temur o‘smir yoshiga yetmasdan Qur’on butkul yod olgan. 17 yoshida otasining butun mulkini, davlatini o‘zi mustaqil boshqara boshlagan. Piri ustozi Amir Shayx Mirshamsuddin nomi bilan bog‘liq edi. Amir Temur buyuk saltanat Barpo etish uchun kurash davrini shartli ravishda bo`lishi mumkin.1370-1386-yillar davr 1386-1405. 1405 –yil 18 –fevral chorshanba kuni sohibqiron amir temur vafot etdi.amir temurdan 2 o`g`il 1 qiz 29 nevara ,5 chevara,jami 36 shahzoda (qizdan tashqari) qolgan edi. Katta o`g`li javohir mirzo (1356-1376) 1376 –yilda 20 yoshida kasallanib vafot etgan.ikkinchi o`g`li umarshayx mirzo (1356-1394) 1394-yilda kurdistonda xarmatu qal`asi yonida o`q tegib 38 yoshida halok bo`ldi.amir temur vasiyatiga ko`ra pir muhammad mirzo egallashi kerak edi u samarqandga yetib kelishiga ulgurmasdan 1405- yil 18 martda halil sulton mirzo egalladi. Mustaqillikdan so`ng amir temur nomi tiklandi sobiq frunze ko`chasi amir temir nomi bilan nomlandi.mustaqillik ko`chasi. 1991-yil 31-avgust kuni mustaqillik qo`lga kiritildi 1- sentabr mustaqillik kuni deb e`lon qilindi.mustaqillikdan so`ng sobiq lelin ko`chasi deb ataldi.andijon ko`chasi. O`zbekistonning xushmanzara va ko`hna shaharlaridan biri. U farg`ona vodiysining janubiy sharqida joylashgan.shahar nomini kelib chiqishi to`g`risida bir qancha fikrlar bor. Bir afsonada aytilishicha, shaharning nomi afrosiyob qizi andijon nomidan kelib chiqqan deyiladi .boshqa viloyatda bu so`zning birinchi qismi andi shaharga asos solgan kishining ikkinchi jon qismi esa jon degan ma`noni anglatadi deyiladi.yana birguruk kishilar esa karvon yo`lida ketayotganida qaroqchilar hujum qilib o`nta jon jonni o`ldirganlar.andijon so`zi o`nta jon so`zining buzilishidan kelib chiqqan deb ta`kidlaydilar. Beruniy ko’chasi
( 1973- 1048 )
O’zbek olimi va mutafakkiri Abu Rayxon ibi Axmad Beruniydir . U 1973 yil 4 sentabrda Urganch shahridan 120 km naridagi qadimgi janubiy Xorazmning poytaxti Qiyot ( hozirgi Beruniy ) shahri yaqinida tug’ulgan . Ancha vaqt Go’rgonda turgan , so’ngra akademiyada ish olib borgan . Bizgacha uning “ O’tmish avlodlardan qolgan yodgorliklar “ , “ Xindiston “ ,” Minerologiya “ , “ Geologiya “ yirik asarlari yetib kelgan . Ulug’ mutafakkir 1048 yilda G’azna shahrida vafot etgan . Mustaqillikdan so’ng 24 shakar qishloq 56 Beruniy maxallasida ko’cha maxilla Beruniy deb nomlanadi .
O’zbekiston ko’chasi
Ona Vatan tarixining IX-XII asrdagi ijtimoiy , siyosiy taraqiyotining yakuniy xulosalaridan biri shu bo’ldiki , X asrga kelib murkiylar ( o’zbeklarning ) etnik jixatdan xalq sifatida shakillanishi o’zining poyoniga yetdi . Taniqli tarixshunos olimlar Axmadali Asqarov va Bo’riboy Axmedovlarning O’zbek xalqining kelib chiqish tarixi ( Dastlabki muloxazalar ) maqolasida o’zbeklar yaxlit xalq sifatida X asrga kelib shakllanadi . Turon xoni bilan atalgan mamlakatimiz xududlarida o’troq chorvador hayot kechirgan . Qadimiy avlodlar yozma manbalarda So’g’d , Xorazm Baqtr , Parkana shan va Toxar nomlari ostida vohalarda yashaganlar . 56, 57, 67 maxallardagi ko’chalar Mustaqillikdan so’ng O’zbekiston deb nomlandi .
Lutfiy ko’chasi
O’zbek adabiyotinig buyuk vakillaridan biri shoir Lutfiydir . U ( 1366- 1367 ) yillarda Xirot shahrining Dexikanor degan joyida tug’ulgan 99 yil umr ko’rgan shoir temuriy sultonlar davrida Xuroson va Movorounnaxrdagi voqea xodisalari guvohi bo’lgan .Alisher Navoiy Lutfiyni o’z zamonasining “ Malik ul – kalomi “ deb ataydi . Tarixiy manbalarda qayt qilinishicha shu kungacha bizga Lutfiy devonining 30 dan qo`lyozma nusxasi yetib kelgan.
Lutfiy devonidagi qasida, ruboiy, tunoq, qit`a , fard, janrlarida bitilgan sherlaridan 4560 misrasi bizgacha yetib kelgan. Gul va Navro`z dostoni bir necha qo`lyozmalari bizgacha saqlanib qolgan.
Lutfiy o`zbek, fors, tojik xalqlari o`rtasidagi qadimiy do`stlikning yorqin namunasidir. 20-21 maxallalardan biri Lutfiy deb nomlanadi. Abu Nasr Farobiy ko`chasi (873-950) sharq allomalarining yirik namoyondalaridan biri Abu Nasr Ibn O`zlug` Ibn Tarxon Al Farobiy Aris daryosining Sirdaryoga quyiladigan joyida Shosh xozirgi Toshkent shahridan 200-260 km shimoliy g`arbda joylashgan Forob (o`tror) shaxrida tavvalud topgan. U Forobda ta`lim olib Buxoro, Samarqand, Bog`dod, Damashq shaharlarida bilimini oshirgan.160 dan ziyod asarlar yozgan.U riyoziyod,tabobat,musiqa,falsafa,tilshunoslik, va adabiyotga oid asrlar yozgan.Farobiyning ilmiy merosi xalqimiz ma`naviy merosida asrlar osha avlodlarga ijod manbai bo`lib xizmat qiladi. Sobiq Xo`jand ko`chasi farobiy deb qayta nomlandi.
Navro`z ko`chasi
Navro`z bayrami o`ziga xos tarixga ega. Ulug` ayyom asli qadimiy dehqonchilik taqvimi bilan bog`liq bo`lib yerning shimoliy yarim sharida bahorgi kecha bilan kunduz teng kelgan kunlari 20 -21 martda boshlanadi .O`sha davrda butun tabiat uyg`ona boshlaydi. Bunday yangilanish jarayononing bohlanishi shamsiy (quyosh) yili hisobida 21 martga to`g`ri kelgani uchun bu kunni Navro`z deb ataganlar. Navro`z so`zi fors tilidan olingan bo`lib nav- yangi ro`z-kun ya`ni yangi kun degan ma`nolarni beradi. Navro`z o`zbek xalqining milliy qadriyatlari dan biri bo`lib kelgan. Hozirgi davrda Navro`z kishilarga yasharish ,bunyodkorlik,poklanish yangilanish ruhiy ko`tarinkilik olib keladi gan asosiy bayram bo`lib qoldi.
Mustaqillikdan so`ng 46 Oqariq ko`chalaridan biri Navro`z deb nomlandi.
Paxlavon Maxmud Ko’chasi.
XIII asrning ikkinchin yarimi VIX asrning boshlarida yashab ijod qilgan Xorazmlil shoir mutafakkir ba faylasuf Paxlavon Mahmud Xiva yaqinida xunarmand oilasida dunyoga kelgan o’zi ham po’stin do’zlik telpak do’zlik bilan shug’irlangan. Xalq orasida Pahalvon Mahmud nomibilan tanilgan u duniyoni ko’plab mamlakatlarini kezgan manman degan pahlavonlar bilan kurashgan lekin biror marta kuragi yerga tegmagan.
Otashin vatanparvar Mo’g’ullarga qarshi kurashib halok bo’lgan. Pahlovon Mahmud o’sha davirda Xurosonda keng tarqargan ilg’or mafkuraviy oqim juvonmardlik yo’nalishida ko’plab ruboyilar yozgan.
16 Oybek mahallasidadi sobiq Derjinski Pahlavon Mahmud deb nomlamgan.
Sakkokiy kop’chasi
Sakkokiy XIV asr ikkinchi yarimi XV boshlarida yashagan. Temir va Temuriylar davri badiy adabiyoti atoqli namoyondalardan biri lirik shoirv Sakkokiydir Sakkokiy hayoti ba ijodi haqida saqlanib qolgan faqat shoirning devoni va Alisher Nayoiyning “Majolusul nafois” va “Jumbouy” “ Dabobin” areri orqali Sakkokiyning yashagandavri ijodiy faoliyati ba XV asr faoliyati haqida.
Ma’lumot saqlanib qolgan shoir Yaqniy ham o’zining “O’q va yoy” munozarasida Sakkokiyni Turk ( O’zbek
72
Ahmad Yassaviy ko’chasi
Tasavvuf ilmining namayondalaridan biri , Yassaviya tariqotining asoschisi Ahmad Yassaviyning tug’ulgan yili noma ‘ lum . Vafoti esa turli manbalarda xijriy ( 562 milodiy 1166 – 1167 ) yil deb aniq ko’rsatiladi . Ammo Nasafiy Axmad Yassaviy 1103 yilda tug’ulib 1166 yilda vafot etgan degan fikr xam bor . Rivoyatga ko’ra u 125 yil boshqa rivoyatda 133 yil umr ko’rgan deyiladi . Axmad Yassaviy 63 yoshga ( Payg’ambar yoshiga ) yetganda yer ostida – xujra yasatib “ chillaga “ kirgan qolgan umrini toat ibodat qilib riyozat chekib yer ostida o’tkazgan . Yassaviyning tarjimai holiga oid ma ‘ lumotlar chuqur o’rganilmagan . Abduxolin G’ijduvoniy kunlardan bir kuni Yusuf Xamadoniydan shogirdlari taqdirini so’zlab berishni iltimos qilgan . Mening asl xalifalarim Xo’ja Abdullo , Barqiy Xo’ja XAsan Andoqiy Xo’ja Ahmad Yassaviydir degan. Axmad Yassaviy o’zi tug’ulib o’sgan yurtini “ Ul muborak Turkiston “ deb tilga oladi . U ota onasidan erta yetim qoladi . Otasi vafot etgach bobosi Arslonbobo tarbiyasini oladi . Ahmad Yassaviyning ota –bobolari Muhammad Xanifiyga taqaladi . Bobosini maslahati bilan Buxoroga borib Xo’ja Yusuf Xamadoniy ilmu saboqlaridan baxramand bo’ladi , Buxorodan yurti Yassiga qaytgach madrasa xonaqolar qurdirib atrofiga juda ko’p shogirdlar to’playdi . Ahmad Yassaviyning “ Xikmatlari “ yo’q deb xisoblardi . 1993 yil 30 oktabrda xalq so’zi ro’znomasida “ Nasabnoma “ degan maqolasida Javqon Lafasov Ahmad Yassaviyning hayoti faoliyati van as nasabiga oid qimmatli ma’lumotlarni bergan . Mustaqillikdan keyin Ahmad Yassaviy nomida ko’cha nomlandi .
Albatta uni salomatligiga ta`sir etgan edi. Ibn Sino 1057- yilda 57 yoshida Eronning Xamadon shahrida vafot etdi. Uning tibbiyotga oid shoh asari Kitob al- qonun FP P-FIB (Tib qonunlari) kitobidir. Evropaliklar Ibn Sinoni Avitsena deb atashgan.
Imom Buxoriy ko`chasi.
Hadis ilmidagi Amir ul mo`miniy degan sharafli nomga sazovor bo`lgani muhaddis olim Abu Abdulloh Muhammad ismoil Ibrohim Al Buhoriy Al Jubfiy xijriy 194-yil shavvol oyining 13-kuni hozirgi hisobda 810-yil 20- iyulda Buxoroda tavallud topdi. 10 yoshga yetmasdan ilmi hadisni o`rganmoqqa kirishgan Imom Buxoriy 11 yoshida ba`zi ustozlarning xato topa boshlagan 16 yoshga yetganlarida 825-826 -yillarda onalari va akalari bilan haj safariga ravona bo`ldilar.Makka va Madinani ziyorat qilib 6 yil Xijozda yashab hadis ilmini astoydil o`rgandilar. Damashq,Qohira,Basra ,Bag`dod kabi shaharlarnikezib chiqdi. Bu yerlarda u hadis ilmi bilan bir qatorda fiqhdan ham ta`lim va saboqlar oldi. Yirik olimlar davrasida baxs, munozarada qatnashdi va ilmi toliblarga dars berdi.Imom Buxoriy 600 ming hadislarni to`plaganlar. Shulardan 100 ming sahih hadislarni va 200 ming `gayri sahihlarni yoddan bilganlar. Hadis ilmi bobida Imom Buxoriyga teng mashhur muhaddislar musulmon oilasida bo`lganlar.
13-Simtepa maxallasida ko`cha Maxmud Qoshg`ariy deb nomlanadi.
Maxmud Qoshg`ariy ko`chasi.
Maxmud Qoshg`ariy XI asrda yashab ijod qilgan.Maxmud Qoshg`ariy xaqida ma`lumotlar bizgacha yetib kelmagan shu bois olimning tug`ilgan yili vafoti aniq emas.
Uning to`liq ismi Maxmud ibn Muxammad Qoshg`ariydir. Bobosi Muxammad va otasi Xusayn Qoshg`ardagi Beregon shaxridan bo`lgan. Qoshg`ariylar oilasi Bolosog`unga (Qirg`izistonning hozirgi To`qmoq) shahriga ko`chib kelishadi. Maxmud Qoshg`ariy bu paytda yosh bola edi. U shaxarda bilimini oshirdi. Arab fors tillarini o`rgandi. U yoshligidan xalq jonli tili, xikmatli so`zlarni maqolalarni to`plab astoydil o`rganadi. Maxmud Qoshg`ariy turkiy xalqlar tarixi, tili, madaniyati, urf-odatlari puxta o`rganadi. O`zi to`plagan boy dalillar asosida “ Javoxirun naxv jug`ti Turk”(Turkiy tillarining sintaksisi durdonalari) va “Devonu lug`ti Turk”(Turk tilining lug`ati) asarini yozgan. Devonu lug`tit turk 1074-1075 yillarda yozilgan. Bu nodir qo`lyozma Istanbulda saqlanmoqda.
A Z ZAMAXSHARIY ko`chasi
Xorazm ilm fanini dunyoga tanitgan adabiyotshunos olim, shoir, yozuvchi imom Abdulqosim Maxmud Ibn Umar Ibn Axmad Jarululox Zamaxshariy. 1075 yil 18 martda Xorazmning Zamaxshar qishlog`ida tug`ilgan. Boshlang`ich ma`lumotni otasi Umar Ibn Axmad qo`lida oladi. Bolg`usi olimga Abu Muzar Maxmud Az-Zabbiy Isfaxoniy ustozlik qilib qo`llab quvatlaydi. U Bog`dod, Damashq, Xijoj Makkai Mukarramada yashab ijod qiladi. Zamaxshariy umrini oxirida Urganchda yashaydi(xijriy 536 milodiy 1144 yilda 71 yoshida vafot etadi). U tilshunoslik, adabiyotshunoslik, mug`tshunoslik, fiqx, islom tarixi, falsafa, uslub, notiqlik san`ati xadis bo`yicha ilmiy meros qoldirgan. 7 Ibrat maxallasidagi ko`chalardan biri AZ Zamaxshariy deb nomlanadi.
Al-Xorazmiy ko`chasi
Muhammad ibn Muso al Xorazmiy mashhur o`zbek olimi va dono mutafakkiri asli Xiva shahridan yoshlik chog`idan boshlab aniq va tabiiy fanlarni o`rganishga qiziqadi arab, fors, hind va yunon tillarini o`rganadi.Dastlab xususiy domladan ta`lim oldi, Marvda madrasada o`qidi. Ma`mun xalifa taxtga o`tirgach uni o`zi bilan Bag`dodga olib ketadi. U yerda tashkil qilingan “Baytul hikma”(Donishmandlar uyi)ga boshliq qilib tayinlandi. Al Xorazmiy matematika, geometriya, astronomiya, geografiya, tarix ilmi, boshqa sohalarda barakali ijod qiladi. Uning “Al jabr val muqobala” (Tenglamalar qarshilantirish), Hisob al Hind”(Hind hisobi), “Kitob surat al Arz” (Yor surati haqida) boshqa ko`plab asarlar yozgan. Al Xorazmiy 850-yilda vafot etgan. Undan boy meros qoldi. 32 Al Xorazmiy mahallasi ko`chalardan biri Al Xorazmiy deb nomlanadi.
Ulug`bek ko`chasi
Ulug`bek Mirzo 1394-yil 22-mart kuni Iroqi Ajamning Sultoniya shahrida dunyoga kelgan. Bu voqea Amir Temurning Eron va Yaqin Sharqqa qilgan besh yillik urushi paytiga to`g`ri keladi. Yangi tug`ilgan chaqaloqqa bobosi Amir Temur taklifi bilan Muhammad Tarag`ay deb ism qo`yishadi. Ulug`bek uning laqabidir. Tarixda Muhammad Tarag`ay nomi bilan emas Ulug`bek nomi bilan mashhur bo`ldi. Davlatshox Samarqandiy xotiralashicha, Ulug`bek yoshligidan o`tkir zehnli bola bo`lgan. Yosh Ulug`bek Amir Temurning Kavkazorti Armaniston yurishlarida 1397-1398-yilda Hindiston yurishida, 1399-1404-yilda g`arbga yurishida qatnashgan. Shoxrux Mirzo kata o`g`li Ulug`bekka Movarounnahr hukmronligini beradi. Ulug`bek podsho bo`lish bilan birga olim ham edi.Yulduzlar jadvalini tuzadi, rasadxona qurdiradi, Ulug`bek madrasasini qurdiradi. 1449-yilda Ulug`bek Mirzo fojeali halok bo`ladi. 57 Hamkorlik mahallasidagi ko`cha Ulug`bek deb nomlanadi.
Bobur ko‘chasi
Zaxiriddin Muxammad Bobur 1483yil 14-fevralda Andijonda tavvalud topgan.
Boburning otasi Umarshay Mirzo onasi Qutlug‘ Nigorxonim. Bobur ota tomondan Amir Temurga ona tomondan Toshkent xokimi Yunusxonga taqaladi Bobur (Yulbars) ma’nosini anglatadi. 12yoshida otasini yordamida Andijonda taxtga o‘tirdi Bobur Movarunaxrda Otabobolarini davlatini tiklashga urundi. Lekin unga nasib qilmadi u Afg‘oniston orqali yurish qilib Xindistonda Boburiylar davlatiga asos soldi. Bobur birgina podsho emas shoir tarixchi, geograf edi o‘z esdaliklari ko‘rgan bilganlari asosida “Boburnoma” asarini yozdi. Bu asar XV asr oxiri XVI asr tarixini o‘rganishda muxim manba bo‘ladi.
Bobur 1503yil 26-dekabrda Xindistonda Agrada vafot etadi.
Qo‘qon ko‘chasi
Qo‘qon bu so‘z etimologiyasi xaqida xam turli tuman ma’lumotlar bor. Aytishlaricha shaxar joylashgan xudud botqoq-qamishlardan iborat bo‘lgan va u yerda xo‘q (yovvoyi cho‘chqa) lar juda ko‘p bo‘lgan. Shuning uchun bu yerni cho‘chqalar, ya’ni “to‘ng‘izlar makoni”. Xo‘kkon deb atalganlar Qo‘qon asrda shaxar sifatida tilga olinadi. XVIII-XIX asrning 70yillarigacha Qo‘qon xonligi markazi bo‘lgan Qo‘qon Farg‘ona viloyatining, sanoatlashgan shaxri xisoblanadi 57-58-59-60-65-67 maxallalardagi ko‘cha Qo‘qon deb nomlanadi.
Samarqand ko‘chasi
Abu Toxirxo‘ja Samariya kitobida ta’kidlashicha Samarkand atalishini to‘rta sabini keltiradi. Burxoni Qote kitobida naql qilishicha Samar ismli bir kishi bu yerda joylashgan va o‘z tevaragiga xalqni to‘plagan shuning uchun bu yer boshda Samarknt ataladi.
Arab qo‘shni olgach o‘z tillarida o‘zgartirib Samarkand dedilar 57 xamkorlik maxallasida Samarqand deb nomlanadi. Samarqand Amir Temur davrida poytaxt bo‘lgan xozr Samarqand viloyati deyiladi rivojlangan viloyat xisoblanadi.