O‘zbekiston milliy universiteti horijy filologiyasi fakulteti O‘zbek

O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI JURNALISTIKA FAKULTETI O‘ZBEK TILSHUNOSLIGI KAFEDRASI Fan: Fonetika

4-ma’ruza mavzusi

HOZIRGI O‘ZBEK TILIDA LISONIY MUNOSABATLARNING TURLARI  

p.f.n. N.G‘.Alavutdinova

O‘zMU -2021

MA’RUZA REJASI:

• “Munosabat” tushunchasi haqida.

• Paradigmatik munosabat.

• Iyerarxik munosabat.

• Sintagmatik munosabat.

.

Tayanch tushunchalar:

assosiatsiya, munosabat, sistema, struktura, paradigma a’zosi, fonologik paradigma, morfemik paradigma, morfologik paradigma, leksik paradigma.

• .

.

Munosabat keng qamrovli tushuncha, bir butunlikning tarkibiy qismi –birliklari orasidagi o‘zaro aloqa va bog‘lanishni anglatadi.

Bunday aloqa turlicha bo‘lishi mumkin. Tillar ulardagi gaplarning ega va kesimi munosabatiga qarab turli sistemalar ekanligini namoyon qiladi. Masalan, agglyutinativ tillarda ega ma’nolari kesimdan anglashilib turadi va shuning uchun kesim egaga ko‘p ham ehtiyoj sezavermaydi. Flektiv tillarda kesim egasiz xabar ifodalishi qiyin. Demak, gap sistemasidagi elementlar (ega va kesim) munosabatining o‘ziga xosligiga qarab, tillar sistemalari farqlanadi. Shuning uchun ham agglyutinativ, flektiv va amorf tillar turli sistemali tillar deyiladi. Munosabatlar tillarning tabiatini belgilashini shunda ko‘rish mumkin.

A

F

A