O‘zbekiston milliy universiteti fakulteti yo‘nalishi

Angliyada parlamenti tuzilmasi

XIV asrning o'rtalaridan boshlab. Parlament ikki palataga bo'linishni boshladi: yuqori palata - prelatlar va baronlar o'tiradigan Lordlar palatasi va quyi - ritsarlar va shaharlar vakillari o'tiradigan jamoatlar palatasi. Shahar aholisi va ritsarlarning birgalikda uchrashishi ingliz parlamentini boshqa mamlakatlardagi mulk-vakillik assambleyalaridan ajratib turdi, ularning mustahkam ittifoqi Angliyaning siyosiy hayotida jamoat palatasiga katta ta’sir ko‘rsatdi. Ingliz parlamentida ruhoniylar alohida ta'kidlanmagan.
Lordlar palatasi tarkibiga Qirollik Buyuk Kengashi aʼzolari boʻlgan dunyoviy va cherkov aristokratiyasi vakillari kirgan. Ularga qirol tomonidan imzolangan shaxsiy taklifnomalar yuborilgan. Nazariy jihatdan, monarx u yoki bu magnatni taklif qilmagan bo'lishi mumkin edi, lekin aslida, zodagon oilalar boshliqlari parlamentga taklif etilmagan holatlar XV asrda boshlangan. noyob holat. Angliyada o'rnatilgan sud amaliyoti tizimi bir vaqtlar bunday taklifni olgan lordga o'zini yuqori palataning doimiy a'zosi deb hisoblash uchun asos berdi. Lordlar soni kam edi. Hatto barcha taklif qilinganlar sessiyaga yig'ilgan bo'lsa ham, va XIV-XV asrlarda. deyarli hech qachon sodir bo'lmagan, kamdan-kam hollarda 100 kishiga etgan.
Lordlar palatasining majlislari Vestminster saroyining Oq zalida bo‘lib o‘tdi.
Jamoatlar palatasi bilan vaziyat boshqacha edi. Alohida parlament tuzilmasi sifatida bu palata asta-sekin, XIV asrning ikkinchi yarmida shakllana boshladi. Quyi palataning nomi “Commons” (jamoalar) tushunchasidan kelib chiqqan. XIV asrda. u maxsus ijtimoiy guruhni, o'ziga xos "o'rta" mulkni bildirgan, unga ritsarlik va shahar aholisining elitasi kirgan. Ya'ni, "jamoalar" erkin aholining to'la huquqli, ma'lum bir boylik va "yaxshi" nomga ega bo'lgan qismi deb atala boshlandi. Bu "o'rta" tabaqaning huquqlari asta-sekin parlament quyi palatasiga saylanish va saylanish huquqini o'z ichiga olgan. XIV-XV asrlarda faol shakllangan uning ahamiyatini anglash, ba'zan jamoatlar palatasining lordlar va hatto qirolga nisbatan pozitsiyasini belgilab berdi.
XIV asr oxiriga kelib. Spiker lavozimi paydo boʻldi, u deputatlar tomonidan oʻz saflaridan saylanadigan va lordlar va podshoh bilan muzokaralarda hech qanday holatda unga rahbarlik qilmasdan palata vakili boʻlgan. Bu raqamning ko'rinishi quyi palataga xos bo'lib, u birinchi navbatda majlis, ya'ni jamoaviy tashkilot edi.
Quyi palata deputatlari de Montfortning birinchi parlamentidan beri amalda boʻlgan tamoyil boʻyicha mahalliy darajada saylandi: har bir okrugdan 2 ritsar va eng muhim shaharlardan 2 nafar vakil. Vaqt o'tishi bilan bunday shaharlar soni o'zgargan va shunga mos ravishda Jamoatlar palatasi a'zolari soni ham o'zgargan. O'rtacha, bu XIV asrning o'rtalarida edi. 200 kishi.
Quyi palata a'zolari lordlardan farqli o'laroq, pul nafaqalari oldilar: graflik ritsarlari - 4 shilling, shahar aholisi - har bir sessiya kuni uchun 2 shilling. 15-asr boshlariga kelib. bu to'lovlar an'anaviy bo'lib qoldi.
Jamoatlar palatasi Vestminster abbatligida joylashgan.

Saylovlar har bir sessiya oldidan, uning ochilishidan ikki-uch oy oldin o'tkazilib, qirollik idorasidan okruglarning sheriflariga yuboriladigan xatlar - buyruqlar bilan boshlandi. Saylovdan keyin bu hujjatlar saylangan deputatlarning ism-shariflari yozilgan holda kansler devoniga qaytarilishi kerak edi.
XIV-XV asrlarda. jamiyatda deputat maqomi haqidagi g‘oya rivojlanmoqda. Bu konsepsiya har ikki palata aʼzolariga ham birdek taalluqli boʻlib, qator qonuniy imtiyozlarni, birinchi navbatda, deputatlik daxlsizligini oʻz ichiga olgan. U 15-asrning boshlarida amaliyotga kirgan. deputatlarning hayoti va mol-mulkini himoya qilishni, shuningdek, hibsga olinmaslikni, lekin faqat sessiya davomida himoya qilishni nazarda tutgan.
Sherif saylovlar uchun mas'ul edi va ular okrug majlislarida o'tkazildi.
Parlamentdan ko'ra qadimiy tarixga ega bo'lgan bu tashkilotlar mahalliy hokimiyat tuzilmasi tarkibiga kirgan. Uning ob'ektlari shahar va qishloq jamoalari, cherkovlar va monastirlar bo'lib, ular yirik korporatsiyalarga birlashgan: yuzlab jamoalar va nihoyat, okruglar jamoalari.
Qabila jamiyatining qadimiy xalq yig'inlari davridagi yuzlab va okruglarning majlislari Normandiyagacha bo'lgan davrdan beri muntazam ravishda chaqirib kelingan. Bosqindan keyin ular ma'muriy-sud va fiskal funktsiyalarni o'z zimmalariga oldilar va markaziy hukumat nazoratiga o'tkazildi. Biroq ularning mustaqilligi qisman saqlanib qoldi.
Shuning uchun o'rta asr Angliyasida mahalliy boshqaruv va o'zini o'zi boshqarishning mustahkam tizimi mavjud edi (nafaqat shaharlarda, balki butun hududda).
Agar yuzlab yig'ilishlarda shaxsan qaram dehqonlar - villalar ishtirok eta olsa, u holda okruglar yig'ilishlarida faqat erkin dehqonlar qatnashishi mumkin edi, ular erkin mulkdorlardan tortib magnatlargacha bo'lgan, ammo ular o'z o'rniga deputat yuborishni afzal ko'rishgan. Shunday qilib, okrug yig'inlarida ko'pchilikni o'rta va kichik feodallar va boy dehqonlar, ya'ni. jamoa atamasi bilan belgilangan o'rta qatlamlar.
Saylovlarda asosiy rol sheriflarga tegishli edi. Ular katta vakolatlarga ega edilar va shunga mos ravishda suiiste'mol qilish uchun katta imkoniyatlarga ega bo'lib, ularning soni zodagonlarning bosimi ortib borardi. Ko'pincha qonunbuzarliklar saylov natijalarini soxtalashtirishdan iborat bo'lgan: qirollik ko'rsatmalarining qaytarilgan matniga kerakli nomlar kiritilgan va qonuniy saylangan deputatlar parlamentga kirmagan.
Jamoatlar palatasi bu yovuzlikka qarshi unchalik muvaffaqiyatli bo'lmasa-da, doimiy ravishda kurashdi. Saylov normalarining buzilishiga qarshi nizomlar qabul qilish tashabbusi bilan chiqdi. Taklif etilayotgan choralar ancha qattiq. Shunday qilib, 1445 yilgi nizomga ko'ra. sherif har bir qoidabuzarlik uchun katta jarima to'lashi kerak edi: g'aznaga yuz funt va jabrlanuvchiga bir xil, ya'ni. ismi sevimlilar ro'yxatiga kiritilmagan shaxs. Taqqoslash uchun, ritsarlikka qabul qilingan ko'chmas mulkdan yillik daromad atigi qirq funtni tashkil etdi. Biroq, Jamoatlar palatasining sheriflarning suiiste'mollariga chek qo'yish bo'yicha takroriy takliflari monarxlarning qo'llab-quvvatlashiga to'g'ri kelmadi.
Tadqiqotchilarning fikricha, parlamentda vakillik huquqiga ega boʻlgan barcha ingliz shaharlarini shartli ravishda toʻrt guruhga boʻlish mumkin – ularning okrugdagi mavqeiga qarab.
Quyi toifaga oʻz deputatlarini saylamaydigan, balki okrug majlisiga delegat yuboradigan kichik shaharlar kirardi. London ma'muriy, sud, tijorat va boshqa imtiyozlar majmuasiga ega bo'lib, parlamentga to'rt nafar deputat yubordi.
Shaharning parlament maqomiga ega ekanligi qirolning sherifga navbatdagi sessiyaga deputatlarni saylash to'g'risidagi farmoyishida ko'rsatilgan. Shahar hatto vayronaga aylangan taqdirda ham saylov byulletenini olishi mumkin edi. Parlament faoliyatining dastlabki oʻn yilliklarida shaharlar oʻz vakillarini yuborishdan bosh tortish holatlari tez-tez uchrab turdi – deputatlarning maoshi uchun pul yigʻish, ularni muhim ishlardan tortib olish va hokazolar tufayli.
Shahar vakillarining parlamentdagi ishtiroki shahar g'aznasidan kichik bo'lsa-da, lekin real xarajatlarni talab qilardi.
Biroq, aksariyat shaharlar 14-asrda. parlament faoliyatida ishtirok etishga munosabatini o‘zgartirdi. U shaharliklar nazarida tobora jozibali bo'lib borardi. Agar 13-asrning oxirida. parlamentda 60 ga yaqin shaharlar, keyin esa 15-asr oʻrtalarida vakili boʻlgan. - allaqachon yuzdan ortiq. 1377 yilda. 130 mingga yaqin saylovchilar Angliyaning 70 ta shahrida yashagan, ya'ni. okruglarga qaraganda kattaroq tartib. Shaharlardan kelgan deputatlar soni ham okruglar ritsarlari sonidan sezilarli darajada oshishi mumkin edi.
G'arbiy Evropadagi boshqa mulk - vakillik institutlaridan farqli o'laroq, Angliya parlamentida shaharlar vakillari alohida palatani tashkil etmagan. Parlament hujjatlarida Jamoatlar palatasi deputatlari "shahar va burglar grafligi va shahar aholisining ritsarlari" sifatida belgilandi.
Shu bilan birga parlamentdagi grafliklar vakillari shaharliklarga qaraganda ancha qulayroq mavqega ega edilar. Shaharlardagi saylovlar qirollik nizomlarida kamdan-kam hollarda aks ettirilgan.

3.