|
Kalamush jigari mitoxondriyalari membranasining passiv transportiga omayt va
mavrikning ta`siri
Модданинг
номи
Концен-
трация,
мкМ
Ўтказувчанлик, А/А
0
К
+
Н
+
Na
+
Ca
2+
Mg
2+
сахароза
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
50 mkM
100 mkM
150 mkM
Kontsentratsiya
P/Po
К
Н
Na
Ca
Mg
Контроль
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
Омайт
5
3,8
1,6
2,3
1,0
36,0
1,0
10
7,8
3,3
6,8
1,0
45,6
1,3
15
11,0
4,3
13,7
3,0
53,0
1,5
Контроль
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
1,0
Маврик
5
9,3
2,4
9,3
1,0
2,7
1,4
10
5,0
6,5
16,3
1,7
20,3
1,7
15
0,4
12,8
21,0
2,8
36,5
1,9
Jadvalda ko`rinib turganidek, omayt va mavrik konsentratsiyaga bog`liq
holda mitoxondriyaning turli kationlar uchun o`tkazuvchanligini quyidagi qatordagi
kabi oshiradi.
Omayt-
Mg
2+
: Na
+
: К
+
: Н
+
: Ca
2+
: saxaroza = 1,0 : 0,26 : 0,21 : 0,08 : 0,03.
Mavrik-
Mg
2+
: Na
+
: К
+
: Н
+
: Ca
2+
: saxaroza = 1,0: 0,58 : 0,56 : 0,35 : 0,05.
In vivo tajribalarida ikki valentli kationlar uchun fozalon oksidlanishli
fosforlanishni ajratib yuborgan va mitoxondriyaning ichki membaralari passiv
o`tkazuvchanligini
induksiyalagan
bo`lsa,
keyingi
tajribalarimizda
energiyalashtirilgan mitoxondriyada Ca
2+
transportiga ta`siri o`rganilgan
(Маматова, 1997). Mitoxondriyada Ca
2+
transportining xususiyatlarini o`rganish
shuni ko`rsatdiki, 7 sutka davomida oshqozonga fozalon kiritilganda,
mitoxondriyaning Ca
2+
- hajmi taxminan ikki martaga kamayadi. Bunday
intoksikatsiyalanishida SsA-sezgir poraning funksional holati buziladi, deb taxmin
qilish mumkin (3.5-rasm).
Natijalar shundan dalolat beradiki, jigarning mitoxondriya SsA-sezgir
porasining holati, hayvonlar fozalon bilan zaharlanganda buzilar ekan, ya`ni pora
bunday sharoitda ochiq holatga o`tadi. Ma`lumki, megakanalning ochiq
konfiguratsiya holatiga o`tishi xujayralarning o`lishi nekroz va apoptozning turli
ko`rinishlarining rivojlanishida asosiy rolni o`ynaydi.
Shu bois, olingan ma`lumotlar asosida mitoxondriya funksiyalariga
fozalonning ta`sir mexanizmlaridan biri mitoxondriya membranalarining SsA-sezgir
poralari holatining o`zgarishi natijasida sodir bo`ladi deb taxmin qilish mumkin.
Shunday qilib, fozalon insektitsidi hayvonlar organizmiga kiritilganida,
mitoxondriyaning nafas olish, oksidlanshli fosforlanish, kationlar uchun ichki
membranalarning o`tkazuvchanligi va SsA-sezgir pora holati kabi funksional
holatlarga sezilarli ta`sir etar ekan.
Bu tajribada laboratoriya hayvonlarini (kalamushlarni) 7 tadan qilib 4
guruhga bo`lindi. Birinchi guruh nazorat sifatida ishlatildi. Ikkinchi guruhga 7 kun
davomida og`iz orqali fozalon insektitsidi 1/20LD
50
dozada kiritildi. Uchinchi guruh
hayvonlariga xlorid kadmiy 3 mg/kg dozada (har kuni 0,425 mg/kg) kiritilgan.
Tajriba o`tkazilayotgan to`rtinchi guruhdagi hayvonlar bir vaqtda fozalon (1/20 LD
50
) va xlorid kadmiy (3mg/kg) bilan 7 kun davomida zaharlangan. Bir sutkadan keyin
kalamushlar jigaridan Mitoxondriya ajratilib funksional holati o`rganildi. Tajribalar
shuni ko`rsatdiki, hayvonlar fozalon bilan zaharlanganda (2 guruh), Mitoxondriya
ning funksional holatining buzilishi kuzatildi, rasmda ko`rinib turganidek, 2 guruh (7
sutka davomida fozalon bilan zaharlanganlar) kalamushlar jigaridan ajratib olingan
Mitoxondriya ning bo`kish tezligi nazoratdagilarga nisbatan 50% ga ortiq. Nazorat
sifatida 1 guruh kalamushlari jigaridan ajratib olingan Mitoxondriya ning bo`kish
tezligi olingan. Shunday qilib kalamushlar fozalon insektitsidi bilan zaharlanganda
jigarning Mitoxondriya SsA-sezgir porasining funksional holati buziladi. Xudi
shunday natijalar 3 guruh (7 sutka davomida 3mg/kg doza kadmiy bilan zaharlash)
kalamushlari jigaridan ajratib olingan pora ning holatini o`rganishda olingan.
Bunday sharoitda Mitoxondriya ning bo`kish tezligi nazoratdagilarga nisbatan 65%
yuqori bo`lgan, ya`ni poraning ochilishi kuzatiladi (3.3-rasm). Ushbu guruh
kalamushlari jigari Mitoxondriya ning boshqa funksional parametrlarini o`rganish
NK va ADF/O koeffitsiyentining kamayishini, turli kationlar uchun Mitoxondriya
membranalari passiv utkazuvchanligini ortishini ko`rsatadi. 4 guruh kalamushlari
(fozalon va kadmiyning aralash ta`siri) Mitoxondriya funksional holati ham 2 va 3
guruh hayvonlariniki kabi nazoratdagilarnikiga nisbatan buzgan. Bu buzilish SsA-
sezgir pora misolida yaqqol namoyish etilgan. 4 guruh kalamushlari jigaridan
olingan Mitoxondriya ning bo`kish tezligi nazoratdagi hayvonlarnikidan taxminan
2,5 marta ortiq. Bu fozalon va kadmiy organizmga aralash ta`sir etganda SsA-sezgir
poraga sinergetik ta`sir ko`rsatishidan darak beradi. in vitro tajribalarida SsA-sezgir
pora holatiga ikkita ksenobiotiklarning aralash ta`sirini o`rganishda bunday
sinergizm kuzatilmagan. Bunda nazoratdagi Mitoxondriyaning bo`kish tezligi 61%
ga, fozalon konsentratsiyasi 25mkM bo`lganda bu qiymat 67% ga teng bo`lgan.
25mkM fozalon va 10mkM kadmiy SsA-sezgir pora faolligiga birga ta`sir etganda,
Mitoxondriya ning bo`kish tezligi 70% ga teng bo`lgan, ya`ni fozalon ta`sir etgan
darajada qolgan. Adabiyotlarda keltirilgan ma`lumotlar tahlili xlorid kadmiyning 5-
50mkM konsentratsiyasi atsetaldegid (5mM) bilan birga V79 xujayralarga sinergetik
ta`sir etishini ko`rsatadi. Bunda POL indutsiyalangan, malon dialdegid miqdori
ko`paygan, Mitoxondriya ning membranalik salohiyati ortgan va ikkita agentning
sinergetik ta`siri glitsirrizin ishtirokida kamaygan. Yana shuni ta`kidlash joizki,
glitsirrizin kislotasi Mitoxondriya SsA-sezgir pora faolligini ingibirlaydi va endogen
POLni kamaytiradi.
Biz olgan natijalar shundan dalolat beradiki, fozalon bilan zaharlangan
hayvonlar jigarining Mitoxondriya SsA-sezgir pora holati buziladi, ya`ni pora bunday
sharoitda ochiqroq holatga o`tadi. Ma`lumki megakanalning ochiq holatiga o`tishi
xujayra o`lishining turli ko`rinishlari -nekroz va apoptozning rivojlanishida asosiy rol
o`ynaydi.
Shu munosabat bilan olingan natijalar asosida fozalonning Mitoxondriya
funksiyasiga ta`sir etish mexanizmlaridan biri Mitoxondriya membaranalarining
SsA-sezgir pora holatining o`zgarishi, deb taxmin qilish mumkin. Shunday qilib biz
tadbiq etgan fozalon insektitsidi hayvon organizmiga kiritilganda nafas olish, OF,
kationlar uchun kichik membarnalarning utkazuvchanligi va SsA-sezgir pora
holatining funksional parametriga samarali ta`sir etadi (3.6-rasm).
Do'stlaringiz bilan baham: | 
