O’zbеkistоn хаlq tа’limi vаzirligi

bir — birini ma'lum holatlarda almashtira olishi, o'rnini egallashi
mumkin.
Lisoniy paradigma va uning a¹ zolariga nisbatan F. Sossyur tomonidan qo'yilgan bu talablar keyingi qariyb yuz yillardan beri deyarli o'zgarishsiz saqlanib kelmoqda.
Paradigmalar, qamroviga ko'ra, katta va kichik yoki tashqi va ichki paradigmalarga bo'linadi. Bu paradigmalar bit —biriga nisbatan olinadi. Masalan, undoshlar jarangli va jarangsizlarga bo'linadi. Demak, paradigmatik munosabat atamasining muqobillari sifatida o'xshashlik munosabati, assotsiativ munosabat atamalari ham ishlatiladi. Tizim atamasi ham ko'p hollarda paradigma atamasi o'rnida ishlatiladi: unlilar tizimi, kelishik tizimi kabi. Jarangli va jarangsizlar alohida kichik yoki ichki paradigmalar bo'lib, undoshlar tizimi bir butun holda ularga nisbatan katta yoki tashqi paradigma deyiladi.
Lisoniy birliklar tizimining qaysi lisoniy sathga mansubligiga ko'ra, fonetik, leksik, morfologik, sintaktik paradigmalar farqlanadi.
Aytilganidek, fonemalar tizimi va ularning ichki ^bo'linishlari fonologik paradigmalar deyiladi. Fonologik paradigmalarning xususiyatlari, uni tashkil etuvchi birliklarning paradigmatik munosabatlari xususida «Fonetika — fonologiya» bo'limida bahs yuritiladi.
Semantik — grammatik umumiylikka ega bo'lgan leksik birliklar lug'aviy paradigmani tashkil etadi. Sinonimik_r partonimik, giponimik, iyerarxionimik, graduonimik, funksionimik qatorlarga birlashgan leksemalar tizimi, alohida lug'aviy guruhlar, lug'aviy— mavzuviy to'da, lug'aviy —mazmuniy maydon, so'z turkumlari ham yirik (makro) paradigmalarni tashkil etadi. Leksik paradigma va ularda amal qiluvchi paradigmatik munosabatlar haqida «Leksikologiya — semasiologiya» bo'limida bahs yuritiladi.
Morfologik kategoriyalar (morfologik shakllar tizimi) morfologik paradigmalardir. Morfologik shakllarning paradigmatik munosabatlari haqida tilshunoslikning «morfologiya — morfemika» bo'limida batafsil to'xtalinadi.