O’zbekiston davlat konservatoriyasi “Ovoz rejissyorligi akustikasi asoslari” Fanidan ma’ruzalar matni Tuzuvchi: Holida Yunusova

“Ovoz yozuvi tarixidan”.

Birinchi tovushli film  L.Lyumerning lentalari bilan tengdosh bo`lgan.  Bir kuni

T.Edison o`zining laborotoriyasiga qaytganda uni bir ajoyib tuxva kutib turgan

edi.Olimnmng salomiga kichik ekrandan uning yordamchisi ovoz bilan sinxron tarzda

alik olib shlyapasini yechadi.

T. Edisonning ixtirosi patentlashtirildi va xatto  bir amerika korxonasi

tomonidan sotib olindi. Ammo,ovozni sinxronlashtirishning barcha texnik

yechimlariga qaramay,kino ovozsiz rivojlanish yo`lida ketaverdi.

Xaraktlanuvchi rasmlarning ta`siri shunchalik kuchli ediki,xayratdaki

tomoshabin kinomatografni tovushning yo`qligi uchun ortiqcha koyimadi xam. Buyuk

amerikalik olimning ixtirosi amalda qo`llanilmay qolaverdi.

Ammo film yaratuvchilari tez orada qorong`i zalda jim-jitlikda o`tirish qiziq

emasligini tushunib yetishdi.Tomoshabinlarning quloqlarini xam ovutish kerak bo`lib

qoldi.Tez orada hamma zallrda taperlar paydo bo`la boshladi. Xattoki yosh

S.Raxmaninov  o`zining royaldagi improvizasiyalari bilan ovozsiz kinoni olib borar

edi.

Birinchi tovushli sovet filmlari 4 yildan so`ng paydo bo`ldi.Ularda   tovushni

qo`llash bo`yicha yuqori badiiy talablarga javob beruvchi epizodlar mavjud

(‘Vstrechnыy”,”Putevka v jizn”).

1878 yili Edisonning fonografi yordamida birinchi musiqiy asar Yankee Doodle

kornetchi Djyuls Levi ijrosida yozib olingan.Ovoz yozuvi iono bo`lgan.

 Musiqiy asarni yozib olish bo`yicha birinchi tajriba 1881 yil Parijda Ader va

Puskas tomonidan qilina boshlandi.Butunjaxon ko`rgazmasidaopera teatridan

tovushning ikki kanalli uzatuvi telefon liniyalaridan (kuchaytirishsiz) amalga

oshirilgan. Alan Blumlyayn ikki kanalli ovoz yozuvi va qayta eshittirish

uslubini,xamda  mikrofonlarning”skreщennaya vosmerka” konfigurasiyasini

patentlashtirdi(1931).Stereofoniya asosiy tovush formati bo`lib qoldi- avval

kinoda,kechroq 50-yillar oxirida ovoz yozuvida.

1956-58yillarda sotuvdi  birinchi stereofonik plastinkalar paydo bo`ldi.Xozirgi

kungacha qo`llanilayotgan ikki kanalli stereofoniya, monofonik yangrayotgan

tovushning yanada sifatli bo`lishida katta xissa qo`shdi. Tinglovchida “tovush

kartinisi” ni xosil qilish imkoni yaraldi,stereofonik eshittirishda asbob va ovozlarning

---

tembri yanada aniqroq eshitilardi. Bundan tashqari, ijro etilayotgan makonning

akustikasi yanada to`laroq xis etila boshlandi.

1956 yili Fermoyden(Gollandiya)  kinozallardagi  ko`p sonli dinamiklar

yordamida amalga oshiriladigan  ovoz uzatuvi chizmasini taklif qildi.Dinamiklarning

ikkitasi oldinda, qolgan o`n beshtasi esa  zalning devorlarida o`rnatiladi.Bunday tizim

ambiofiya  deb nomlandi., fransuzchadan ambiance-atrofli,o`rab olmoq.

1972 yili  Peter SHoyberning ixtirosi  tufayli odamzod  tshrt kanallik stereofonik

tizim “Kvadrofoniya”  bilan  tanishdi.