O‘zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti

3.2. Hujjat turlarini rasmiylashtirish 
Qadimgi madaniy obidalar, turli moddiy jismlarga bitilgan ma’lumotnomalar 

---

27 
qadimdan bizda hujjatchilik an’analariga rioya qilganliklaridan dalolat beradi. O‘rta 
asrlarda ish yuritish huquqiy maqomga ega bo‘ldi, davlat mahkamasida munshaot 
tizimi shakllandi va qator hujjat turlari paydo bo‘ldi. O‘zbek tilining rasmiy idoraviy 
til sifatida qo‘llanishi qoraxoniylar hukmronligi davrida boshlandi. XX asrdan so‘ng 
o‘zbek xonlari va amirlari saroylarida yozilgan turli xil hujjatlar o‘ziga xos mazmuni, 
muayyan tartibi va nutqiy qolipi bilan ajralib turadi. Sho‘ro hukmronligi davrida 
o‘zbek va rus tillarida ish yuritish huquqi qonunlashtirilgan bo‘lsa-da, amalda o‘zbek 
tilining ijtimoiy mavqeyi past edi. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, o‘zbek 
tilining davlat tili sifatidagi rasman ish yuritish maqomi mustahkamlandi. Boshqaruv 
jarayonining murakkabligi va serqirraligiga muvofiq ravishda idoraviy ish yuritish 
qog‘ozlari, hujjatlar ham xilma-xil va miqdoran juda ko‘p. Ish yuritishda hujjatlar 
tuzilishiga ko‘ra ichki va tashqi hujjatlar sifatida farqlanadi. Agar hujjat muayyan 
muassasaning o‘zida tuzilib, undan shu muassasaning o‘zida foydalanilsa, ichki hujjat 
hisoblanadi. Ayni muassasaga boshqa tashkilot yoki ayrim shaxslardan keladigan 
hujjatlar esa tashqi hujjatlar sanaladi. Tegishlilik jihatiga qarab xizmat yoki rasmiy 
hujjatlar va shaxsiy hujjatlar ajratiladi. Biron muassasa yoki mansabdor shaxs 
tomonidan tayyorlanadigan hujjatlar xizmat hujjatlari (buyruq, ko‘rsatma, 
bayonnoma kabi)ga kiradi. Shaxsiy hujjatlar alohida shaxslar tomonidan yozilib, 
ularning xizmat faoliyatlaridan tashqaridagi yoki jamoat ishlarini bajarish bilan 
bog‘liq masalalarga tegishli bo‘ladi (shaxsiy ariza, shikoyat, tavsiyanoma kabi). 
Bundan tashqari hujjatshunoslikda hujjatlar quyidagi jihatlarga ko‘ra ham tasnif 
qilinadi. Mazmuniga ko‘ra: - sodda hujjatlar – bir masalani o‘z ichiga oladi; - 
murakkab hujjatlar – ikki va undan ortiq masalani o‘z ichiga oladi. Mazmun 
bayonining shakliga ko‘ra: - xususiy (individual) hujjatlar – matn o‘ziga ko‘ra xos, 
betakror, erkin bayon; - namunali (tipovoy) hujjatlar – bir–biriga o‘xshash va 
takrorlanadigan masalalar yuzasidan tuzilgan matnlarni o‘z ichiga oladi; - qolipli 
(trafaretli) hujjatlar – oldindan tayyorlangan bosma ish qog‘ozlariga yoziladi.