O’zbekiston davlat jismoniy tarbiya va sport universiteti adaptiv jismoniy tarbiya va sport kafedrasi

Nazorat savollari 
1.Sog’lomlashtirish texnologiyasi tushunchasiga ta’rif bering? 
2.Sog’lom turmush tarzining asosiy tarkiblari nimalardan iborat? 
3.Gipodinamiya nima? 
4.Chiniqtirish.Organizmni chiniqtirish yo’llari?. 

---

18 
Foydalanilgan adabiyotlar 
1.Moxnach N.N. Voleologiya Fenniks-2004. 
2.Cheremisinov V.N. Voleologiya M.Nauka-2004. 
3.Safarova D.D. G’ulomov N.G. “Voleologiya o’quv uslubiy qo’llanma” Toshkent-
2013. 
4.Arziqulov R.”Sog’lom turmush tarsi asoslari” T-2005 
1.2. Sog’lomlashtirish omillari. 
Sog‘lomlashtirish texnologiyasi – tibbiy-pedagogik va ijtimoiy toifadagi fan 
bo‘lib, xam jismonan, xam ruxan sog‘lom bo‘lgan millat namoyondasini tarbiyalash 
va takomillashtirish borasidagi zarur omillarni va uslublarni o‘rganib, ularni 
turmushga tadbik etish kabi vazifalarni o‘z zimmasiga oladi. Sog‘lomlashtirishning 
asl maqsadi mauyyan shaxsning salomatligini nazorat qilish va ta’minlash orqali 
oilaning, jamiyatning, millatning va davlatning mustaxkam bo‘lishiga asos 
yaratishdir. 
Ekologik omil.
 
Tabiat ekosistemasining biologik ob’ekti va jamiyat a’zosi 
bo‘lgan inson ob-xavo, kimyoviy, radioaktiv, elektromagnit, shovqin kabi murakkab 
majmua va boshka omillar, ya’ni u istiqomat qiladigan ijtimoiy-iqtisodiy muxit deb 
ataluvchi barcha borliq ta’siri ostidadir. Shu sababdan inson salomatligini uning 
tabiat va jamiyat bilan o‘zaro murakkab aloqasining kompleks natijasi deb 
qaralmog‘i lozim. Shu munosabat bilan jamiyat salomatligi progressiv o‘zgarishlarni, 
yangi ekologik sharoitlarda inson evolyusiyasini ta’minlovchi jarayon sifatida 
qaralishi mumkin. Shunday qilib, jamiyat salomatligi – yangi tushuncha bo’lib, u 
avlodlar almashinuvi jarayoni, ularning psixofiziologik, intellektual, individual 
salomatlik kafolati, reproduktiv imkoniyatlari kafolatini o‘zida mujassamlashtiradi. 
Insonning o‘zi uchun xavfli ta’sir etuvchi ekologik omillar qatoriga, shuningdek 
yirtqichlar va kasallik keltirib chiqaruvchilar kiradi (parazitlar va patogenlar – ov 
qilish va tibbiyot yutuqlari natijasida shunchalik siqib chiqarilganki, butun dunyoda 
yirtqichlar inson uchun xech qanday axamiyatga ega emas, parazitlar esa yuqori 
rivojlangan shaxarlarda o‘z axamiyatini hali yo’qotmagan. Lekin rivojlanayotgan 

---

19 
mamlakatlarda parazitlar faoliyati hali ham ko‘plab o‘limga sabab bo’lmoqda. Bular 
vaqtinchalik hamda doimiy parazitlar (bitlar, kanalar, o’rgimchakkanalar, qurtlar). 
Patogen mikroorganizmlar, shuningdek ko‘payish imkoniyatlari yuqori darajada 
bo‘lgan, dori-darmonlar uncha ta’sir qilmaydigan viruslar hozirgi kunda ham havfli 
epidemiya va infeksiyalarni keltirib chiqarmoqdalar. Inson o’zining qishloq va 
o‘rmon xo‘jaliklarida deyarli barcha almashtirib bo‘lmaydigan biomalardan 
foydalanib kelmoqda. Biroq, xozir uning faoliyati amalda barcha boshqa 
ekosistemalarga aloqadordir – ularga xech bo’lmaganda biosferada ular uchun 
destruentlar mavjud bo’lmagan sanoat chiqindilari (masalan, plastmassalar) o’z 
ta’sirini o’tkazmoqda. Ushbu ekosistemalar o’zgartirib bo’lingan (antarktik 
pingvinlar organizmidagi va Arktika muzlari buylab DDT) yoki antropogen ta’sirdan 
buzilgan (okeanlarning neft bilan, atmosfera esa SO
2 
bilan ifloslanishi) va statsionar 
xolatdan ko’p darajada chiqib ketgan. Inson genetik imkoniyatlari xayotiy 
extiyojlarning o’zini-o’zi chegaralash va iste’molning qisqarishi bilan bog’liq bo’lgan 
bunday sifat o’zgarishlarini boshidan kechira olishi xali noma’lum, buning ustiga 
inson tabiiy tanlab olish kuchlari xarakatidan anchagina xalos bo’lib qolgan. Ishlab 
chiqarishni o’stirish g’oyasi tabiat muxofazasiga faqatgina «resurslardan yanada 
yaxshiroq foydalanish» ning vositasi sifatida qarar ekan va butun dunyoda 
optimumga emas, balki masimumga intilar ekan, insoniyat